PTAKI OKOLIC CZĘSTOCHOWY – wystawa ze zbiorów Działu Przyrody Muzeum Częstochowskiego

Do tych ptaków należą m.in. białorzytki, następnie kopciuszki i kawki, które obsiadają szczyty skał, stanowiąc nieodłączny element ostańcowego krajobrazu Wyżyny Częstochowskiej. Na szczególną uwagę zasługują ptaki drapieżne, takie jak sowa pójdźka, płomykówka i pustułka, gnieżdżące się w szczelinach skalnych i ruinach zamków. Jednym z najważniejszych ptaków tego gatunku jest nagórnik – zwany drozdem skalnym. Nagórnik wymieniony został na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce ( 2002). Sporadycznie spotykamy go w Karpatach i Tatrach.

Ptaki środowisk zurbanizowanych związane są ze środowiskiem stworzonym przez człowieka. Podstawowymi kryteriami warunkującymi występowanie danego gatunku na terenach miejskich i wiejskich są zdolność dostosowania się do stałej i bliskiej obecności człowieka oraz atrakcyjne warunki pokarmowe i gniazdowe. Do najlepiej zurbanizowanych ptaków należą: wróbel domowy, jerzyk, kawka i dzwoniec. Z kolei z ptaków drapieżnych, zarówno w miastach jak i na wsiach, spotkać można sowy pójdźki, płomykówkę i pustułkę. Do urbanizujących się zaliczamy m.in. kosa, który pojawił się na terenie Częstochowy w 1946 roku. Aktualnie można go zauważyć w każdym parku.

Kolejna grupa to ptaki otwartych przestrzeni. Do typowych ptaków przestrzeni otwartych i pozbawionych drzew zaliczamy: dropie, kuropatwy, przepiórki i skowronki. Na otwartych przestrzeniach polują liczne ptaki drapieżne, znajdują tam bowiem łatwo pożywienie, zwłaszcza w postaci gryzoni. Również na polach spotkać można liczne ptaki kurowate: kuropatwę i bażanta łownego. Gatunkiem aktualnie nielicznie zamieszkującym pola regionu częstochowskiego, a także całego terenu Polski jest przepiórka. Do najbardziej charakterystycznych ptaków Wyżyny Częstochowskiej należał kulon – gatunek spotykany w piaszczystych i suchych ugorach. Na początku lat 60. ubiegłego wieku okolice Częstochowy były drugim po rejonie środkowej Wisły obszarem jego najliczniejszego występowania. W okolicach Olsztyna, Lusłowic i Lutowa gnieździło się bowiem kilka par tych ptaków. Później tego gatunku w regionie Częstochowy nie stwierdzono. W Polsce kulon jest zagrożony wymarciem i znajduje się na granicy zagłady.

Następna grupa to ptaki leśne. Lasy to pierwotne środowisko, w którym powstały ptaki. W obecnych czasach większość ptaków należy do gatunków leśnych. Najbardziej typowymi ptakami leśnymi są dzięcioły, pełzacze, krzyżodzioby i większość sikor. Do charakterystycznych drapieżników należą: sowy, które zazwyczaj gnieżdżą się w dziuplach oraz jastrzębie, które dzięki krótkim skrzydłom i długiemu ogonowi mają nadzwyczaj zwrotny lot, pozwalający im na polowanie wśród drzew. Lasy sosnowe, liściaste i mieszane regionu częstochowskiego są szczególnie bogate w gatunki lęgowe, należące do gatunku wróblowatych m.in. takie jak: sikora modra, sikora bogatka, sikora sosnowa, kowalik, pełzacz leśny, wilga,dudek, kukułka, dzięcioły – zielony, duży, średni, mały. Do ptaków nielicznie występujących w lasach okolic Częstochowy można zaliczyć krzyżodzioba świerkowego, grubodzioba, płochacza, pokrzywnicę, dzierzbę czarnoczelną, dzierzbę srokosza, kruka, muchołówkę białoszyją, muchołówkę małą i dzięcioła czarnego. Do lat 80 ubiegłego wieku w lasach liściastych, mieszanych i sosnowych ziemi częstochowskiej można było spotkać kraskę – jednego z naszych najpiękniejszych ptaków. Jako ptak lęgowy dość licznie występowała w latach 60. m.in. w rezerwatach Zielona Góra, Sokole Góry i Parkowe. Ostatnie informacje o występowaniu kraski w okolicach Częstochowy w rezerwacie Sokole Góry, pochodzą z około 1980r. Populacja tego gatunku na terenie Polski nieuchronnie zanika.

Ostatnią grupę tworzą ptaki środowisk wodnych. Charakterystycznymi ptakami błotnymi są : czajki, czaple i żurawie. Wyróżniają się one długimi, cienkimi nogami uzbrojonymi w długie palce, czasem złączonymi błoną, która nie pozwala ugrzęznąć w błocie. Przykładem ptaków związanych z lasem i z błotem są liczne czaple, które polują w błotach, a gnieżdżą się wysoko na drzewach. Z ptaków lęgowych wodnych, które uważa się za utracone dla awifauny regionu częstochowskiego należy wymienić: bataliona, dubelta, wodniczkę i kulika wielkiego. Są to gatunki wpisane na Czerwoną listę zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (2002) jako zagrożone wyginięciem (EN): batalion oraz narażone na wyginięcie (VU): dubelt, wodniczka i kulik wielki. Do ptaków wodnych okolic Częstochowy zaliczamy wszystkie nury, perkozy, kaczki, gęsi, tracze i łabędzie. Nad rzekami i stawami spotkać można barwnego jak klejnot zimorodka. W dolinie Warty jako ptak lęgowy występuje także remiz, który podobnie jak zimorodek, pomimo ochrony staje się gatunkiem coraz mniej licznym .Olbrzymia większość ptaków posiada zdolność nurkowania. Do lat 90 ubiegłego wieku na stawach Częstochowy pojawiał się nur czarnoszyi. Aktualnie jest to gatunek zanikły na terenie Polski i wpisany na Czerwoną listę zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (2002) jako wymarły (EX) oraz Światową Czerwoną listę Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN). Ptakami wodnymi, które spędzają większość życia na powietrzu, latając nad wodą i wypatrując ryb, są mewy, rybitwy i wydrzyki.

Dla skutecznego wsparcia ochrony gatunkowej utworzono w kraju 1407 rezerwatów przyrody, o łącznej powierzchni około 150 000 ha Na obszarze ziemi częstochowskiej znajdują się dwadzieścia cztery rezerwaty przyrody o powierzchni około 890 ha.

Wystawa przewidziana jest na okres luty – maj 2010r. Mamy nadzieję, że zainteresuje ona fascynującym światem ptaków i jednocześnie przyczyni się do zrozumienia potrzeby ich ochrony. W imieniu Muzeum Regionalnego w Radomsku serdecznie zapraszamy.