SZTUKA BUNTU Malarstwo drugiej awangardy rosyjskiej ze zbiorów Kendy i Jacoba Bar-Gera

Prace osiemnastu przedstawionych tu rosyjskich artystów pochodzą ze zbiorów Kendy i Jacoba Bar-Gera. Są to obrazy i rysunki oraz kilka form przestrzennych z lat 50-tych, 60-tych, po lata 80-te, twórczość malarzy radzieckiego undergroundu. Warto zatrzymać się na chwilę przy niezwykłym zjawisku, jakie stanowi wspomniana kolekcja, a przede wszystkim przy niezwykłej osobie, jaką jest Kenda Bar-Gera. W połowie lat 60-tych po przeprowadzce z Izraela do Niemiec, gdzie w związku ze swoją pracą przeniósł się jej mąż, Kenda Bar-Gera podjęła wspólnie Az Antonią Murzyńską prowadzenie galerii sztuki w kolonii.

Galeria szybko zdobyła sobie międzynarodową wysoką rangę. Specjalizowała się w sztuce nurtu geometrycznego pierwszej połowy XX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem twórczości artystów radzieckich okresu rewolucji październikowej, jak Malewicz, Rodczenko, El Lisicki, Kandinski i inni. Współpraca ze współczesnymi artystami rosyjskimi następowała później. Co zaskakujące, to Jacob Bar-Gera, biznesmen i menażer, pierwszy zwrócił uwagę na sztukę moskiewskiego podziemia. Z materiałami o niej zetknął się przypadkowo w Kolonii. Żona entuzjastycznie potraktowała to nowe wyzwanie decydując się na współpracę z nieznanymi artystami. Oboje zaczęli szukać dróg kontaktu z tymi twórcami oddzielonymi od Zachodniego świata nieprzekraczalną, polityczną barierą. Początkowo przez pośredników – osoby podróżujące do związku Radzieckiego- prowadzić zaczęli utajnioną z nimi korespondencję i tą samą drogą sprowadzać ich prace, z konieczności niewielkich formatów, jako łatwiejsze do nielegalnego przewozu przez granicę. Pierwsze z nich dotarły do małżeństwa Bra-Gera w 1067 roku, a pierwszą wystawę nowej rosyjskiej awangardy zorganizowała galeria Murzyńska- Bar-Gera w 1970 roku. Ekspozycja ta przyniosła duże uznanie i zainteresowanie ze strony prasy, ale żadnych efektów komercyjnych. Niezwykłość osobowości Kendy Bar-Gera ujawnia fakt, że jako właścicielkę galerii nie zmartwił jej brak finansowych sukcesów tej wystawy. Od początku, gdy zainteresowała się sztuką, zdradzała raczej cechy kolekcjonerki, niż galerzystki. Sprzedaż każdego obiektu w jej galerii odczuwała nie jako zysk, ale jako stratę. Gdy zdecydowała się zrezygnować z handlu sztuką, aby stworzyć własne zbiory, odkupiła część dzieł artystów moskiewskiego undergroundu, które kiedyś sprzedała. Nietypowa i godna najwyższego uznania była jej motywacja zajęcia się rosyjskimi nonkonformistami. Kenda -tragiczne dziecko wojny- przeżyła Oświęcim jako jedyna z całej rodziny. Wspomina: 8 maja 1945r. zostałam wyzwolona przez Rosjan. Odpowiedź na pytanie, dlaczego mnie Rosjanie szczególnie interesują, brzmi: Dla mnie Rosjanie byli nie tylko wybawcami, którzy uratowali mi życie, ale pierwszymi ludźmi, których spotkałam po tym bestialskim czasie. W takim czasie napotkać ludzi, którzy po ludzku postępują i jeszcze do tego przywracają wiarę w człowieczeństwo- to zasługuje przecież co najmniej na zainteresowanie, nieprawdaż?”. Po traumatycznych doświadczeniach prześladowań i zagłady swego narodu Kenda Bar – Gera zachowała na całe życie poczucie obowiązku i potrzebę niesienia pomocy prześladowanym i zniewolonym. Dlatego z taką determinacją i taką żarliwością zajęła się wspieraniem artystów rosyjskiego undergroundu i promowaniem ich sztuki na zachodzie. Gdy tylko wraz z mężem uzyskała możliwość podróżowania do związku radzieckiego, dzięki częstym wyjazdom do Moskwy ich kolekcja powiększała się szybko. Gdy zaś przed twórcami tamtejszego podziemia otwarły się możliwości przekraczania granicy na zachód, przyjeżdżali do małżeństwa Bar-Gera jako do bliskich, starych przyjaciół. Kolekcja sztuki nonkonformistów rosyjskich Kendy i Jacoba Bar-Gera obejmuje dzieła blisko pięćdziesięciu autorów i dzięki organizowanym przez nich licznym wystawom znana jest już w wielu miastach Europy. Tylko w latach 1996-97 była ona eksponowana w rosyjskim Muzeum w Petersburgu, w Galerii Trietiakowskiej w Moskwie, w Instytucie Sztuki i Miejskiej Galerii we Frankfurcie nad Menem, w Domu Sztuki Bayer AG w Leverkusen i w Muzeum Josefa Alberta „ Quadrat” w Bottrop. Podobnie jak za czasów Związku Radzieckiego oboje kolekcjonerzy, z czystego entuzjazmu i solidarności z artystami pracującymi w podziemiu, starali się im pomóc współdziałając w procesie wyzwalania sztuki z jarzma ideologii, tak od połowy lat 90-tych dążą do upowszechnienia dorobku rosyjskiego undergroundu, nieznanego tak na Zachodzie Europy jak również w samej Rosji. Nasza niewielka wystawa obejmuje wybór prac osiemnastu artystów. Ich postawy, podobnie jak wybrane przez środki wyrazu, są nader różnorodne. Zasadniczo Kenda Bar-Gera preferowała nurt geometrii i konstruktywizmu, Jednak u artystów rosyjskiego undergroundu ten rodzaj wyobraźni nie miał decydującej przewagi. Często występowała tu osobliwa figuratywność o skłonnościach surrealnych i wielowątkowej warstwie skojarzeniowej. Specyfika tej sztuki polega też na często obecnym w niej czynniku humoru, czasem czarnego, a niekiedy nawet okrutnego. Tylko z rzadka jest to sztuka o wymowie politycznej. Nie jest też naznaczona klimatem pesymizmu. Zajmuje się wielorodną problematyką, często komentującą powszechność ludzkiego życia, rzadziej sięgając do podstawowych pytań egzystencjalnych, jak o los człowieka i porządek wszechświata. Nie jest to sztuka walcząca, ale sztuka refleksyjna. Tak w języku przekazu, jak w tej refleksyjności dotknięta najczęściej swoistym, słowiańskim liryzmem czy melancholią; jest ona bardzo rosyjska. Poza tymi wszakże, najogólniejszymi cechami trudno znaleźć dla twórczości osiemnastu wybranych tu artystów wspólny mianownik. Każdy z nich buduje własną wizję świata.

 

Skip to content