ŻYCIE WSI RADOMSZCZAŃSKIEJ NA PRZEŁOMIE XIX i XX WIEKU
Głównym źródłem, na którym oparto się przygotowując scenariusz stałej wystawy etnograficznej, była „Encyklopedia Rolnictwa” wydana w 1874 roku. W wydawnictwie tym pod literą „” znajdują się dane dotyczące „gospodarstwa cząstkowego we wsi Kruszyna (gub. piotrkowska), własność Piotra Zasępy, jako jeden z opisów gospodarstw włościańskich. Encyklopedia podaje obszerne informacje o włościanach żyjących na wsi w okolicy Radomska. Sposób uprawy polegający na trójpolówce zilustrowany jest tabelami wysiewu i zbioru. Fotokopie stron tej encyklopedii rozpoczynają stałą wystawę etnograficzną. Towarzyszą im najstarsze typy narzędzi do uprawy roli i drobne przedmioty im współczesne.
W dalszej części informacje o działalności zakładów Sucheniego w Gidlach i Bugaja w Kłomnicach oraz narzędzia przez nich produkowane, kosy i przedmioty używane przy zbiorze za pomocą kosy. W części tej znajdują się też fotografie przedstawiające zbiory nowej rośliny – ziemniaków.
Po dziale prac polowych na wystawie przedstawiono część poświęconą pracy w zagrodzie. Tu fotografie tradycyjnego obejścia wiejskiego i eksponaty obrazujące jego wyposażenie. Zgromadzono tu: piękny ul kłodowy, trzepak do czyszczenia siemienia lnianego, imadło nożne używane przez bednarzy-kobylicę, naczynia zasobowe wraz z cepami, drobne sprzęty używane w obejściu, jak wiadra bednarskie, latarki, zgrzebła do czyszczenia koni, nożyce do strzyżenia owiec, pułapki na myszy. W tej części znajdują się też żarna rotacyjne umieszczone w specjalnej aranżacji plastycznej przedstawiającej fragment drewnianego budynku nakrytego strzechą.
W części obrazującej prace domowe i zajęcia rekreacyjne pomieszczono zespół sprzętów związanych z kuchnią wiejską, wypiekiem chleba i przygotowaniem zapasów na zimę oraz komplet narzędzi służących do obróbki lnu, wykonania nici i produkcji tkanin. Dalej wyposażenie izby wiejskiej, która urządzona była skromnie, nielicznymi sprzętami. Najdroższym z nich była zwykle skrzynia, która służyła do przechowywania odzieży i w której panna młoda otrzymywała ślubną wyprawę. Skrzynie nabywano u wiejskiego rzemieślnika – na przełomie wieków przeważnie wykonywali je stolarze z miasteczek. Resztę mebli stanowiły stołki i ławy. Wolno pojawiały się szafki na naczynia, stoły i krzesła, na końcu zaś ozdobne łóżka. Charakterystycznym elementem wystroju izby radomszczańskiej były liczne obrazy świętych. Kupowano je w czasie pielgrzymek lub u domokrążnych sprzedawców. Oprawione w bogate ramy ze szkłem, wieszano rzędem w górnej części ściany i dekorowano bibułkowymi kwiatami.
Tradycyjny strój radomszczański, pod wpływem ożywionych kontaktów z miastem, już w drugiej połowie XIX wieku zanikał. Proces ten był znacznie szybszy i głębszy w przypadku stroju męskiego niż kobiecego. Kobiety, szczególnie te zamożniejsze, bardziej były skłonne zachowywać tradycyjne elementy własnoręcznie produkowanej i ozdabianej odzieży. Wzbogacały jedynie swój ubiór o nowe części garderoby. Korzystały z tkanin fabrycznych oraz znacznie rozwinęły repertuar stosowanych ozdób. Prezentujemy dwie wersje letniego stroju kobiecego. Strój paradny, noszony „od święta” przez zamożniejsze, młode wieśniaczki. Złożony z nowych elementów w postaci haftowanej bluzki i wyszywanego koralikami i cekinami gorsetu, wełnianej spódnicy oraz tradycyjnych zapasek do pasa i do odziewu, tkanych według mody radomszczańskiej. Strój uzupełniają wełniane, fabryczne chustki na głowę i do odziewu. Ubiór do pracy – złożony ze „starodawnej” koszuli lnianej, spódnicy z fabrycznego materiału bawełnianego (perkalu), tradycyjnych zapasek lnianych (niciarek) i białej chusteczki perkalowej zawiązanej na głowie. Tak ubierały się też i „od święta” ubogie wieśniaczki. Na ławie wyłożono zapaski radomszczańskiej mody, noszone przez starsze i młodsze kobiety, i nowe elementy stroju w postaci halki ślubnej i chusty do odziewu.
Wystawę kończą rzeźby ludowe. Prezentujemy tu prace wybitnych radomszczańskich rzeźbiarzy z lat 60 – 80 XX wieku – Jana Lamięckiego z Dąbrowy Zielonej, Tadeusza Kowalczyka z Grodziska, Józefa Zganiacza z Fałkowa, Wacława Tramskiego z Radomska, Kazimierza Korpasa z Cielętnik, z lat 30. „Ukrzyżowanego” Franciszka Gałwy z Radziechowic i anonimowe prace artystów wiejskich z końca XIX i początku XX wieku.
Autorami scenariusza wystawy byli pracownicy Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi – ze zbiorów tego muzeum pochodzą wszystkie fotografie wsi radomszczańskiej użyte na tej wystawie. Ich dzieło jest systematycznie uzupełniane o nowo nabywane eksponaty.
