Okres staropolski (do końca XVIII wieku)

KALENDARIUM HISTORYCZNE > OKRES STAROPOLSKI (DO KOŃCA XVIII WIEKU)

1243  

W źródłach pisanych po raz pierwszy pojawia się nazwa Radomsko (Radomskye). Książę Konrad Mazowiecki podczas swego pobytu właśnie w Radomsku wystawił dokument potwierdzający akt nadania dla dominikanów w Płocku.

1266  

Książę sieradzki Leszek Czarny sprzedał wójtostwo w Radomsku bliżej nieznanemu Godynowi i jego następcom na „wieczne czasy”. Dokument wystawiono w Maluszynie. Tę datę przyjmuje się niesłusznie za moment lokacji miasta. Przypuszczać można, że formalnej lokacji Radomska na prawie niemieckim dokonał ojciec Leszka Czarnego, książę łęczycki Kazimierz przynajmniej kilkanaście lat wcześniej.

1370   9 września – król Polski Kazimierz Wielki doznał groźnego wypadku podczas łowów w przedborskich lasach. Tradycja utrwaliła, iż monarcha był częstym bywalcem Przedborza, źródła historyczne potwierdzają kilka jego pobytów. Ostatnia wizyta okazała się tragiczna w skutkach. Kronika Jana z Czarnkowa wspomina, iż przybyłemu 8 września w dzień Narodzenia Najświętszej Maryi Panny królowi odradzano polowanie. Ten początkowo przyznał doradcom rację, lecz zmienił decyzję za namową innych osób. Następnego dnia podczas pogoni za jeleniem Kazimierz Wielki spadł z konia łamiąc przy tym nogę. Dwa miesiące później tj. 5 listopada król już nie żył. Przyjęło się, że wypadek ten przyczynił się do śmieci króla. Wiadomo, że tuż po złamaniu wystąpiła gorączka, którą medycy nie potrafili zwalczyć. Król nie chciał także rezygnować z codziennego trybu życia. Orszak królewski ruszył w dalszą podróż, która zakończyła się pod koniec października przyjazdem na Wawel. Król dotarł tam już w złym stanie, a kilka dni później pożegnał się ze światem. Podczas otwarcia grobowca w Katedrze Wawelskiej w 1869 r. potwierdzono, że kość lewej nogi nosiła ślady złamania.
1374   18 lutego – urodziła się Jadwiga Andegaweńska, król Polski, żona Władysława Jagiełły. Zmarła w 1399 r. Od 1999 r. jest patronką Radomska, od 2008 r. ma w mieście swój pomnik ustawiony na placu 3 Maja.
1379   6 lipca – w mieście wybuchł wielki pożar, który zniszczył całe miasto. – pierwsza wzmianka o plebanie (proboszczu) w Radomsku
1382   25 listopada – odbył się w Radomsku zjazd możnowładców Wielkopolski i Małopolski. Przeszedł on do historii pod nazwą „Wiecu Generalnego Całego Królestwa Polskiego”. Był podyktowany śmiercią króla Ludwika Węgierskiego i bezkrólewiu jakie wtedy zapanowało w kraju. Poszczególne rody polskie znalazły się ze sobą w konflikcie, czego efektem było niemalże rozbicie dzielnicowe. Zjazd w Radomsku w założeniu miał doprowadzić do porozumienia zwaśnionych stron i rozwiązania sprawy opustoszałego tronu. Obrady toczyły się w klasztorze franciszkanów, który posiadał status obiektu królewskiego. Szlachta całego Królestwa poprzysięgła sobie przymierze, a także wspólną politykę w kwestii wyboru nowego monarchy. Postanowiono wstrzymać się z oddaniem hołdu margrabiemu Zygmuntowi Luksemburczykowi i dochować wierność tej córce zmarłego króla, która zdecyduje się zamieszkać z mężem w Polsce. Niestety zjazd nie przyniósł oczekiwanych skutków, a kraj jeszcze dwa lata pogrążony był w chaosie.
1384   2 marca – zwołano do Radomska kolejny walny zjazd szlachty obydwu dzielnic (Wielkopolski i Małopolski) oraz przedstawicieli duchowieństwa i miast. W kraju panował chaos powodowany bezkrólewiem po śmierci Ludwika Węgierskiego i związanymi z tym wojnami domowymi rodów polskich. Biorąc pod uwagę dłuższy okres bezkrólewia, podjęto decyzje mające służyć bezpieczeństwu państwowemu. Starostom generalnym dodano do pomocy po 6 doradców ze szlachty i po 2 z miast. Mieli oni składać przysięgę na wierność córkom zmarłego króla, które przebywały na Węgrzech. Nikt z nich nie miał prawa porozumiewać się z dworem na własną rękę, ani wydawać grodów obcym do chwili koronacji monarchini. Do tego też momentu zawieszono obsadę urzędów i zabroniono ubiegania się o nie na Węgrzech. Zawarto także porozumienie z księciem Władysławem Opolskim, licząc na jego usługi jako mediatora na dworze. Do Węgier wysłano kolejne poselstwo, w którym wyznaczano ostateczny termin przybycia Jadwigi do Polski na dzień 8 maja. Ostatecznie koronacja odbyła się 16 października 1384 r. w Krakowie.
1398   pierwsza wzmianka o istnieniu kościoła, a konkretnie duchownego – księdza Mikołaja, plebana w Radomsku
1399   17 lipca – zmarła w Krakowie Jadwiga Andegaweńska.
1427   Władysław Jagiełło przywilejem wydanym w Kownie uwolnił mieszczan radomszczańskich od płacenia ceł i targowego na terenie całego królestwa.
1455   trakt handlowy z Rusi na Śląsk prowadził między innymi przez Radomsko.
1456   24 stycznia – Kazimierz Jagiellończyk zapisał Krzesławowi, kasztelanowi lubelskiemu, 200 grzywien na mieście Radomsku.
1466   na sejmie w Piotrkowie Mikołaj Garnisz z Suchcic zwrócił się do króla Kazimierza Jagiellończyka z prośbą o potwierdzenie starego i zniszczonego przywileju Leszka Czarnego z 1266 r. dotyczącego wójtostwa w Radomsku. Król potwierdził ten dokument i na dowód tego, zawiesił na nim swoją pieczęć.
1475   fundacja przytułku przy kościele św. Ducha. Fundację tę w 1524 r. zatwierdził arcybiskup gnieźnieński Jan Łaski.
1490   zmarł Antoni z Radomska, s. Jana, na chrzcie otrzymał imię Marcin. Po ukończeniu miejscowej szkoły parafialnej kontynuował naukę na UJ. W 1454 r. wpisał się do księgi uniwersyteckiej niejaki Martinus Johannes de Radomskye, przypuszczać można, że to on. W 1458 uzyskał stopień bakałarza. Naukę kontynuował na Sorbonie, gdzie zdobył stopień magistra filozofii i sztuk wyzwolonych. Przez jakiś czas prowadził tam również wykłady. Po powrocie do kraju wstąpił do zakonu kanoników regularnych laterańskich, a ok. 1480 do bernardynów – przyjął imię zakonne Antoni. Wybrał klasztor na Stradomiu w Krakowie. Był nadwornym teologiem kardynała Zbigniewa Oleśnickiego, z którym znał się z czasów studiów. Na jego dworze przebywał prawdopodobnie w l. 1485-1489. Wraz z nim uczestniczył w kilku synodach, na których wygłaszał kazania, m.in. w Łęczycy (1489). Był doskonałym kaznodzieją, głosił wiele kazań, których nie był w stanie spisywać. Zaczął więc zgłębiać sztukę zapamiętywania i w tej dziedzinie również zdobył popularność. Najpierw tej sztuki uczył tylko zakonników, z czasem także wygłaszał wykłady na krakowskiej uczelni (ok. 1476). Na uczelni pracował kilka lat i wrócił do życia zakonnego. Przypisywano mu autorstwo pracy poświęconej sztuce zapamiętywana, czyli mnemotechnice pt. Opusculum de arte memorativa (Dziełko o sztuce zapamiętywania) wydane w Krakowie w 1504. Tezę o jego autorstwie obalił Marian Friedberg, a Rafał Jaworski udowodnił, że autorem jest Jan Szklarek. Były plany beatyfikacji brata Antoniego. Zachowało się kilka przekazów o cudownych wydarzeniach związanych z bratem Antonim. Pierwszy dotyczy chęci opuszczenia zgromadzenia bernardynów. Podczas publicznego odczytywania jakiegoś tekstu nagle utracił umiejętność czytania. Widział, że karta jest zapisana jakimiś znakami, lecz co one oznaczają i jak się je odczytuje, tego zupełnie nie wiedział. Już po śmierci Antoni był przyczyną cudu uzdrowienia w Radomsku. Przez to Antoni stał się sławny w całej okolicy i zaczął się szerzyć jego kult. Rozpoczęto poszukiwania grobu, który miał znajdować się w kościele klasztornym w Krakowie, ale ten został zniszczony podczas potopu szwedzkiego. Lokalizacja pochówku była więc bardzo trudna. Do poszukiwań wrócono w 1685 r. W 1884 odnaleziono w archiwum bernardynów krakowskich dwa życiorysy Antoniego, pochodzące prawdopodobnie z przełomu XVII i XVIII w., nie wnoszą one jednak nic nowego do jego biogramu. W kościele św. Lamberta w Radomsku ponoć istniał ołtarz poświęcony zakonnikowi, ale gdy ten nie został uznany za błogosławionego, z czasem ołtarz zniesiono. Literatura podaje różne daty jego śmierci: 27 IX 1487 r. (co wydaje się błędne, gdyż w 1489 jest poświadczony na synodzie w Łęczycy) lub 17 IX 1490 r.
1502   5 marca – król Aleksander Jagiellończyk przyznał Elżbiecie z Tarnowa dobra królewskie Radomsko i Dobryszyce.
1505   16 lipca – król na prośbę Jana Konarskiego, biskupa krakowskiego, zezwolił, by szlachetny Stanisław Rożniatowski mógł posiadać wójtostwo królewskie w Radomsku, które wcześniej bezprawnie trzymał Dobiesław z Kurozwęk.
1508   Paweł Topolny zapisał kościołowi św. Ducha ogród czyli pole folwarku założonego na surowym korzeniu koło wsi Świerznica (tereny za dzisiejszymi torami kolejowymi).
1511   10 kwietnia – Zygmunt Stary zapisał Jakubowi Wańtuchowi 50 florenów na wójtostwie w Radomsku, odebranym Stanisławowi Rożanitowskiemu. Jakub był wraz z Andrzejem Tworowskim i jego synami, posiadającymi drugą cześć wójtostwa, w sporze z Janem Klizińskim. W 1511 r. ustanowiono między nimi wadium w kwocie 200 florenów. Jakub otrzymał na swojej części wójtostwa dożywocie 27 maja 1518 r. Przed 1521 r. ożenił się ze szlachetną Jadwigą, córką Bieniasza Wilama i Katarzyny Rudzkich. W 1521 r. Jadwiga otrzymała od matki posag w wysokości 20 grzywien, zapisanych na połowie folwarku w Rudzie. Miał syna Mikołaja, żonatego z Agnieszką. Jako wiano Jakub zapisał jej w 1515 r. wójtostwo w Przedborzu i sołectwo w Zuzowych (kupione w 1514 od Stanisława Bawczowskiego). Drugim synem był Jan (wzmiankowany w 1526 r.), w 1533 r. będący wójtem i skarbnikiem w Radomsku. Jakub miał brata Michała, wymienionego w 1526 r. Dwór Wańtuchów w Radomsku leżał na północ od kościoła św. Lamberta, przy cmentarzu (1547 r.). 16 kwietnia – Andrzej Tworowski jako posiadacz części radomszczańskiego wójtostwa wystąpił do Zygmunta Starego z prośbą o odnowienie zniszczonego dokumentu z 1466 r., w którym Kazimierz Jagiellończyk potwierdził wójtowi Radomska Mikołajowi Garniszowi z Suchcic dokument Leszka Czarnego z 1266 r. Ostatnia wzmianka o Andrzeju pochodzi z 28 listopada 1521 r.
1518   pierwsza wzmianka o cechu kowali i ślusarzy w Radomsku. Z tego roku pochodzi przywilej wydany przez Elżbietę z Tarnowa, wojewodzinę sandomierską, wieluńską oraz starościnę radomskowską. W 1546 r. Stanisław z Gomolina, kasztelan rozpierski, starosta wieluński i radomskowski, wydał przywilej potwierdzający zapisy z 1518 r.
1519   na ten rok datowany jest tryptyk Świętej Rodziny w kościele pw. Św. Rocha w Stobiecku Miejskim.
1520   wspomniano istnienie w mieście łaźni (nie wiadomo, gdzie była zlokalizowana). Ponownie wspomniano ją w 1616 r.
1521   24-25 czerwca – wizytacja parafii św. Lamberta w Radomsku, zamieszczona następnie w „Liber beneficiorum” arcybiskupa Jana Łaskiego.
1524   11 lipca – arcybiskup gnieźnieński Jan Łaski zatwierdził fundację kościoła i przytułku św. Ducha. Arcybiskup zatwierdził wymienione wcześniej legaty i nakazał odprawiania tygodniowo mszy za fundatorów, do Matki Boskiej i trzecią za grzechy. Nabożeństwa miały być tak odprawiane, by nie kolidowały z nabożeństwami w kościele farnym.
1543   królowa Bona nadała radomszczańskim wikariuszom opustoszały plac koło kościoła i cmentarza, znajdujący się na terenie wójtostwa. Mogli na nim wybudować domy, pod warunkiem jednak, że na południe i zachód od kościoła działki zostaną na zawsze niezabudowane. W ten sposób udrożniono ruch w centrum miasta. W 1545 r. zapis ten zatwierdził Zygmunt Stary.
1551   wydano dokument, mocą którego kolatorem kościoła szpitalnego był każdorazowy proboszcz kościoła św. Lamberta w Radomsku. Kolator miał prawo wyznaczania duchownego do danego kościoła.
1583   4 września – w Krakowie król Stefan Batory nadał przywilej cechowi szewskiemu.
1592   mieszczanin Koperli ufundował kolejny przytułek dla biednych, umiejscowiony koło kościoła św. Lamberta.
1595   20 lutego – Zygmunt III Waza wydał przywilej dla cechu szewców.
1601   Aleksander i Anna Koniecpolscy zapisali kościołowi wieś Zakrzówek, pod warunkiem, że ksiądz będzie płacił pewną sumę pieniędzy na dom schronienia przy kościele św. Ducha w Radomsku i na śpiew w kościele parafialnym godzinek oraz przeznaczał 100 zł rocznie na reperację kościoła. Możliwe jest też, że ów zapis pochodził nie z 1601 ale z 1609 r.
1603   20 lutego – Zygmunt III Waza wydał przywilej dla cechu krawieckiego.
1613   po raz pierwszy w dokumentach wspomniany jest kościół św. Marii Magdaleny. Jednak początków fundacji należy szukać w 1601 r. W jednym z dokumentów jest mowa o zapisie od mieszczanina Bartłomieja Strzygi z 1601 r. zob. 17 lutego 1851 r.
1616   Adam Śleszyński zapisał franciszkanom wieś Bartodzieje.
1624   pożar miasta wywołany przez Lisowczyków, ucierpiały domy prywatne oraz kościół. 24 listopada zawaliła się część szczytu kaplicy.
1625   3 marca – Zygmunt III Waza pragnąc rozszerzyć korzyści Radomska i przyczynić się do jego dobrobytu wyznaczył „fora annualia”, to znaczy zezwolił na odbycie targów corocznie.
1628   24 lutego – Zygmunt III Waza wydał przywilej dla cechu kupieckiego. 10 maja – prawdopodobnie w tym dniu podczas synodu w Łowiczu ustanowiono konsystorz (sąd kościelny) w Radomsku. Pierwszy dokument wystawiony przez konsystorz pochodzi z 1630 r. 1 listopada – konsekracja kościoła św. Ducha. Miał jej dokonać w tym roku Remigian Koniecpolski, biskup chełmiński i właściciel niedalekiego Gorzędowa. Dzień upamiętnienia konsekracji wyznaczono na 1 niedzielę po św. Michale (29 września)
1629   12 lutego – przywilej dla cechu kuśnierskiego.
1633   8 marca – Władysław IV potwierdził przywilej cechu szewców. 9 marca – Władysław IV potwierdził przywilej cechu piekarskiego.
1634   2 sierpnia – zatwierdzono przywilej Władysława IV dla cech krawiecki w Radomsku.
1638   14 sierpnia – Władysław IV wydał przywilej dla cechu kupieckiego.
1640   istniał w Radomsku wspólny cech nazywany „cechem szynkownym”, cechem „konsztu szynkownego i kowalskiego”.
1662   4 lipca – Ambroży Zagajowski w książce „Skarb wielki województwa sieradzkiego w ziemi gidelskiej znaleziony” opisał panująca w okolicy zarazę. „Roku 1662 dnia 4 lipca, powietrze wkoło panowało, osobliwie [tj. zwłaszcza] w Radomsku, i już bojaźń następowała, że wkrótce się pokaże w Gidlach i w Pławnie dla potajemnie bywających zapowietrzonych [tj. zarażonych] w kościele naszym. Tegoż czasu około południa, mieszczaninowi pławieńskiemu nazwiskiem Królowi, wychodzącemu z domu do gaju bliskiego, zastąpiła jakaś postać, na kształt obrazu śmierci uformowana, przeźroczysta na podobieństwo pajęczyny, to mówiąc do niego (gdy się zląkł): „Nie bój się, ale to mieszczanom twoim oznajmij, że bicz Boży gotuje się przeciwko nim dlatego, że nie są nabożni na miejscach świętych, które tu blisko mają”. A gdy on rzekł – „nie będą mi wierzyć”, rzekła postać ona: „Jeślić wierzyć nie będą i życia swojego nie poprawią, wymiotę to miasteczko aż do najmniejszego, teraz idę do Koniecpola, Miechowa, wkrótce tam będzie powietrze”! Przelękli się mieszczanie na tę mowę i z małemi dziatkami nawiedzili bardzo rano kościół nasz gidelski, przepraszając Najświętszą Pannę, a naznaczywszy sobie post i po mszy świętej śpiewanej przydawszy dyscyplinę przed obrazem Najświętszej Panny, śluby swoje wypełniali. Inni śmiali się z tego wypadku mówiąc, że fantazma było w głowie pomienionego mieszczanina, ale skutek prawdę pokazał. Bo wkrótce na onych miejscach powietrze [tj. zaraza] wybuchnęło, do których ona postać iść się obiecywała. I owszem, Gidlom też około święta Wszystkich Świętych, podobnym biczem grożono, co się sprawdziło i większe by było powietrze, gdyby obrony Panny Najświętszej nie było”. Opowiedział to pod przysięgą wspomniany wyżej Król, o którym wiadomo jedynie tyle, że był mieszkańcem Pławna i urodził sie około 1600 roku”.
1676   zatwierdzono sprzedaż domu „Wesoła” na rzecz Marianny i Wawrzyńca Chudzińskich. Przed 1711 r. wybudowano tu karczmę, jej właścicielem był Mikołaj Rajski. W późniejszym czasie zajął ją miejscowy proboszcz. Jeszcze do początków XIX w. trwały o te parcelę spory. W 1857 r. wybudowano na niej ratusz.
1683   prepozytem kościoła św. Ducha został ks. Marcin Kozakowicz, którego na tym stanowisku widzimy jeszcze w 1694 r. Zapisał w testamencie część wsi Lgota za odprawienie w kościele św. Ducha w tygodniu jednej mszy za niego.
1707   24 stycznia – w swoim domu koło kościoła św. Ducha ks. Andrzej Głuszkiewcz, kanonik kurzelowski, kłomnicki, pleban dobryszycki, komendarz w Radomsku (od ok. 1685 r.) spisał testament. Następcy na probostwie szpitalnym zapisał inwentarz: parę wołów, parę koni, parę krów. Nie mógł zostawić więcej, bo mu konie zabrali Szwedzi. Ubogim w szpitalu nakazał sprawić 6 płaszczy i dać po korcu żyta i dać owce. Swojemu następcy zostawił też pszczoły.
1709-1710   miasto o okolicę nawiedziła epidemia tyfusu, zmarło wielu mieszkańców.
1712   12 października – zapadł wyrok w sprawie ks. Andrzeja Goczyńskiego przeciwko burmistrzowi Radomska Bartłomiejowi Urbankowiczowi i podwójciemu Marcinowi Iwankowiczowi. Pijani wtargnęli do kaplicy św. Rocha w Stobiecku i znieważyli ołtarz i księdza. Urbankowicz miał zapłacić 30 grzywien a Iwankowicz 20 grzywien na odbudowę domu szpitalnego. Pieniądze w ciągu miesiąca miały trafić do rąk prowizorów szpitala pod karą ekskomuniki. Wyrok ogłoszono publicznie na ulicach miasta. Za te pieniądze duchowny wyremontował przytułek.
1726   16 maja – władze miasta sporządziły kolejną kopię przywileju dla cechu szewców.
1728   1 lipca – ojciec gwardian Wąsowski przełożony klasztoru O.O. Franciszkanów w Radomsku przystąpił do przebudowy klasztoru.
1742   25 sierpnia – ok. godz. 15 wybuchł wielki pożar w Radomsku, spaleniu uległ też kościół parafialny. Wizytacja z 1747 r. podała, że ogień zniszczył niemal zupełnie wszystkie wewnętrzne i zewnętrzne ozdoby, chór większy i mniejszy, 10 ołtarzy, wielką figurę Chrystusa, dach kościoła, dzwonnicę z 3 dzwonami, sygnaturkę i odrestaurowany niedawno zegar. Resztę zniszczył pożar z 1747 r. Po pożarze z 1742 r. mieszkańcy miasta udali się w procesji do klasztoru w Gidlach w 1743 r. Tam zachowała się plakietka wotywna przedstawiająca pożar i procesję.
1775   22 maja – w Warszawie wydano „Dekret Sądu Assesorskiego Krolewskiego”, którym przyznano, że wójtostwo Bugaj należy do miasta Radomska.
1777   spłonął doszczętnie przez przypadkowe zaprószenie ognia przytułek św. Ducha. W tym czasie mieszkało w nim 7 biedaków
1791   29 września – w kościele parafialnym zgromadziła się społeczność radomszczańska i przedstawiciele powiatu, by uczcić uchwalenie konstytucji 3 Maja. Po mszy magistrat z całym pospólstwem złożył przysięgę na Konstytucję, przy głosie moździerzy i dzwonów odśpiewano „Te Deum”, a po uroczystości wyprawiono ucztę.
 
Skip to content