KALENDARIUM HISTORYCZNE > WIEK XIX

1804		na puchlinę zmarł nagle Antoni Porębinski, burmistrz Radomska. Urodził się ok. 1759 r., w Radomsku władze sprawował już pod koniec XVIII w. Wraz z Mateuszem Szymańskim składał w Poznaniu w maju 1793 r. przysięgę wierności królowi pruskiemu Fryderykowi Wilhelmowi II. Za rządów pruskich stracił władze z powodu nieznajomości języka niemieckiego. Był jednym z najbogatszych mieszczan. W czasie pożaru 28 maja 1800 r. spłonął jego dom w centrum miasta.
1808		8/9 września – ok. godz. 2 w nocy wybuchł pożar, w wyniku którego spłonęło 85 budynków mieszkalnych (niektóre murowane) z zabudowaniami gospodarczymi oraz dach na wieży kościoła franciszkanów, klasztor i zabudowania do niego należące. Pożar rozprzestrzeniał się, bo wiał bardzo silny wiatr. W powiecie prowadzono zbiórkę na pogorzelców, która miała dać kilkanaście tysięcy złotych. – burmistrzem Radomska mianowano Józefa Tichi. – poświadczone jest istnienie szkoły elementarnej. W latach 1854-1864 mieściła się przy ul. Krakowskiej 125, w 1866 r. przeniesiono ją na ul. Częstochowską 194.
1811		radomszczańscy Żydzi, mieszkający na Bugaju, zatrudnili pierwszego rabina – Nahum ha-Kohen (zm. 1829).
1812		16 grudnia – urodził się w Radomsku (prawdopodobnie na dzisiejszej ul. Szopena) Teofil Nowosielski, pisarz dziecięcy, orędownik sierot. Zmarł w Warszawie w szpitalu św. Ducha 25 grudnia 1888 r.
1814		19 grudnia – pożar Radomska.
1816		24 listopada – pożar Radomska. – powstaje w Radomsku cmentarz żydowski.
1817		21 i 22 listopada – odbył się w Radomsku sejmik, na którym wybrano posła z powiatu – Stanisława hrabiego Męcińskiego. Podczas sejmiku zbierano datki na żałobne obchody po śmierci Tadeusza Kościuszki
1818		9 września – pożar strawił prawie całe miasto. Po nim zaczęto regulować bieg głównych ulic w Radomsku.
1820		przy trakcie do Piotrkowa wybudowano krytą ujeżdżalnię dla kawalerii. Po kilku latach wybudowano dodatkowe dwa budynki murowane kryte gontem. Natomiast żołnierze aż do wybuchu powstania listopadowego korzystali z kwater prywatnych u mieszkańców miasta.
1821		parafia św. Lamberta w Radomsku liczyła 5353 wiernych.
1822		11 lutego – odbył się w Radomsku sejmik szlachecki dla powiatu, na którym wybrano posła na Sejm. Został nim Jan Nepomucen Siemieński z Żytna.
1823		5 kwietnia – urodził się nieopodal Ślesina w powiecie konińskim ks. Wincenty Gajewski, znany jako budowniczy nowego kościoła św. Lamberta w Radomsku. Parafię św. Lamberta objął w 1854 r. W owym czasie świątynia znajdowała się w stanie ruiny. To dzięki wytrwałych staraniom nowego proboszcza udało się wybudować w latach 1869 – 1876 nowy kościół. Powołano komitet odbudowy, który zaczął gromadzić datki. Już w 1870 r. postawiono ściany boczne i przykryto całość dachem. Do 1875 r. ukończono wieże, otynkowano kościół wewnątrz i z zewnątrz, wystawiono ołtarze. Kosztorys zatwierdzony przez władzę opiewał na sumę 44 578 rubli srebrnych. Ks. Wincenty Gajewski zaistniał także w czasie powstania styczniowego. Po jednej z niedzielnych mszy odprawionych w farze, utworzyła się procesja patriotyczna, którą na plac kościoła OO. Franciszkanów poprowadził właśnie proboszcz Gajewski. W czasie wspomnianej manifestacji wkopano drewniany krzyż, by upamiętnić poległych za ojczyznę powstańców. Na parafii św. Lamberta ks. Gajewski pozostał do końca swojego życia. Zmarł 4 stycznia 1896, pochowano go na cmentarzu parafialnym w Radomsku.
1824		1 kwietnia – urodził się we wsi Czyżówka na Ukrainie Franciszek Kopernicki, naczelnik wojenny m.in. powiatu piotrkowskiego w czasie powstania styczniowego. Po ukończeniu gimnazjum w Winnicy wstąpił w 1843 r. do służby w wojsku carskim, gdzie dosłużył się stopnia majora. W 1862 r. wystosował prośbę do cara o zwolnienie ze służby z powodu złego stanu zdrowia. Dymisję otrzymał tuż po rozpoczęciu powstania w Królestwie Polskim. W kwietniu 1863 r. oddał się do dyspozycji Wydziału Wojny Rządu Narodowego. Został przydzielony do sztabu gen. Edmunda Taczanowskiego jako oficer do specjalnych poruczeń. Brał udział w przegranej bitwie pod Kruszyną/Nieznanicami 29 sierpnia 1863 r. Po opuszczeniu kraju przez Taczanowskiego przejął po nim funkcję naczelnika wojennego woj. kaliskiego. Dzięki jego wysiłkom do wiosny 1964 r. udało się zorganizować na tym terenie ok. 2000 ludzi i stworzyć im warunki do przetrwania. W kwietniu 1864 r. Kopernicki podał się do dymisji i wyjechał za granicę. Zmarł w 1892 r. w Stanisławowie w Galicji.
1827		pożar, w okolicach rynku spaliło się 8 domów.
1828		13 listopada – pożar Radomska, poszkodowanym przyznano odszkodowania na kwotę 900 zł. – zaczęto utwardzanie rynku, ulic Piotrkowskiej, Częstochowskiej, Kaliskiej, Strzałkowskiej i Przedborskiej.
1829		20 kwietnia – zmarł w Radomsku Mikołaj Zalewski (ur. 1751). Z zawodu był krawcem, sprawował kilka urzędów cechowych, ale uprawiał także rolę. 27 listopada 1789 r. wraz z Teodorem Tryczyńskim i Lambertem Adamkiewiczem złożył podpis pod Aktem Zjednoczenia Miast, a w listopadzie 1790 r. jako gminny Radomska wziął udział w sejmiku województwa sieradzkiego w Szadku. 1 sierpnia 1791 r. reprezentował miasto w wyborach deputowanych, którzy mieli wybrać pełnomocników miast na sejm. 7 września – budowniczy wojewódzki S. Reinstein przedstawił tego dnia Komisji Wojewódzkiej projekt i kosztorys nowego ratusza w Radomsku. Jednak wybuch powstania listopadowego zahamował starania władz miasta o budowę dla nich nowej siedziby na kolejne lata. Dopiero w latach 50 – tych XIX wieku udało się opracować nowy projekt budynku ratusza miejskiego i według niego zbudować nową siedzibę dla władz miejskich.
1830		10 grudnia – mieszkańcy powiatu radomszczańskiego uchwalili przekazanie na rzecz wojska broni i 12 tys. zł oraz wysłanie ludzi z końmi. Postanowiono wystawić pułk jazdy. Do Warszawy na rozmowy w tej sprawie z rządem wydelegowano Jana Siemieńskiego.
1833		30 marca– urodził się Teodor Leon Cieszkowski w Ochówce na Wołyniu w rodzinie szlacheckiej o patriotycznych tradycjach. Kształcił się na wydziale medycznym Uniwersytetu Kijowskiego. Po przerwaniu studiów udał się w 1861 r. do polskiej szkoły wojskowej w Genui i Cueno we Włoszech. Po wybuchu powstania styczniowego przybył do Ojcowa. W randze majora pełnił funkcję komendanta placu a następnie dowódcy dywizji kosynierów. Wsławił się w zwycięskiej bitwie o Sosnowiec (7 luty 1863). Awansowany do stopnia pułkownika został mianowany komendantem placu w Dąbrowie Górniczej. Przez dwa tygodnie stał na czele powstańczego państwa w Zagłębiu Dąbrowskim. Z nowo utworzonym oddziałem dokonał w środku dnia (14 marca 1863 r.) śmiałego ataku na Radomsko. Ścigany przez wojsko nieprzyjaciela powrócił do Zagłębia Dąbrowskiego. Teodor Cieszkowski z garstką ludzi dotarł do Broszęcina, gdzie w dniu 10 kwietnia 1863 r. zginął z rąk kozaków. 7 kwietnia – urodził się w Masłowicach Edward Ślósarski, burmistrz Radomska od 1 grudnia 1868 do 1874 r., potem burmistrz Pabianic i prezydent Zgierza. Za jego kadencji w Radomsku m. in. uporządkowano rynek, zainstalowano 3 żeliwne pompy, założono ogród miejski. Zmarł 10 marca 1890 r. w Zgierzu.
1834		13 lipca – urodził się w Michalewie koło Mińska Litewskiego Józef Adam Grekowicz. Pochodził z rodziny ziemiańskiej. Studiował na Akademii Wojskowej w Petersburgu. Następnie pełnił służbę w wojsku carskim, stacjonował z witebskim pułkiem w Kaliszu. Tam włączył się w przygotowania do powstania przeciwko Rosjanom. Został mianowany przez Rząd Narodowy pułkownikiem. Z 22/23 stycznia 1863 r. uderzył wraz ze sformowanym przez siebie oddziałem na Radomsko. Atak zakończył się klęską, załoga rosyjska była dobrze poinformowana o zamiarach powstańców. Grekowicz zdołał wycofać oddział w lasy i pozostał tam, aż do połączenia się z odziałem Apolinarego Kurowskiego. Brał udział w bitwie pod Miechowem 17 lutego 1863 r. Był naczelnikiem sił zbrojnych woj. krakowskiego, gdzie odpowiadał za formowanie nowych oddziałów. Po upadku powstania styczniowego emigrował do Turcji, Szwajcarii i Francji. Pod koniec życia osiadł we Lwowie, gdzie zmarł 26 lipca 1912 r. – do Radomska sprowadzono rabina Salomona Rabinowicza z Włoszczowy (zm. 1866). Założył on dynastię cadyków, która w Radomsku istniała do 1942 r., kiedy w getcie warszawskim zginął Salomon Henoch ha-Kohen.
1835		4 czerwca – urodził się Walerian Wysocki, artysta śpiewak i pedagog. Gimnazjum ukończył w Piotrkowie, potem uczył się w szkole przy Operze Warszawskiej. Karierę śpiewaka rozpoczął w 1861 r. w Odessie na scenie Opery Włoskiej. Potem wyjechał do Włoch, gdzie występował na rożnych scenach operowych. Po zakończeniu kariery zajmował się nauczaniem śpiewu. Zmarł 5 października 1907 r. we Lwowie. 27 sierpnia – urodził się w Radomsku Kazimierz Soczołowski, syn Feliksa, farmaceuta, właściciel apteki, działacz społeczny. Ukończył Uniwersytet Jagielloński i Paryską Wyższą Szkołę Farmaceutyczną. Działał w Radzie Opiekuńczej Szczegółowej Szpitala św. Aleksandra w Radomsku, Towarzystwie Dobroczynności dla Chrześcijan, Stowarzyszeniu Spożywczym Urzędników, Towarzystwie Wzajemnego Kredytu. Zmarł 29 marca 1908 r. i pochowany jest na starym cmentarzu w Radomsku.
1836		7 czerwca – Komisja Rządowa zakwalifikowała kościół pw. św. Ducha do rozbiórki z powodu znacznego zniszczenia. Świątyni jednak wówczas nie rozebrano, były plany by przekazać ją miejscowym ewangelikom, do czego też nie doszło. 4 listopada – urodził się w Olszowie koło Kępna ks. Karol Korycki, proboszcz w Radomsku w latach 1896-1910. Zamarł 23 września 1923 r. we Włocławku.
1838		22 maja – urodził się w Krzepicach pod Częstochową Feliks Fabiani. Pochodził z niezamożnej rodziny nauczycielskiej, jego ojciec prowadził szkołę elementarną. W wieku 18 lat Fabiani został przyjęty do Instytutu Nauczycieli Elementarnych w Radzyminie, gdzie kształcił się na pedagoga. W 1857 r. wysłano go do Radomska, by w szkole elementarnej odsłużył pobieranie nauki na koszt państwa. W 1862 r. ożenił się w Filipiną z Dembskich. W tym samym czasie założył w Radomsku „Pensję Prywatną Męską” składającą się z trzech klas. Szkoła miała przygotowywać uczniów do nauki w placówkach rządowych. Fabiani dał się poznać jako znakomity wychowawca, społecznik czuły na potrzeby najbiedniejszych. W przeciągu swojego życia zawodowego wykształcił przedstawicieli kilku pokoleń polskich. Część z jego podopiecznych była zwalniana z opłat za naukę, a ci najbiedniejsi otrzymywali bezpłatnie podręczniki. Feliks Fabiani zmarł 11 marca 1904 r. Na pamiątkę jego osoby wdzięczni uczniowie ufundowali płytę w kościele parafialnym, a u władz miasta wyjednali zgodę na nazwanie ulicy, gdzie mieściła się szkoła, jego imieniem.
1839		7 lipca – uroczyście otwarto szpital św. Aleksandra w Radomsku. Budowa trwała dwa lata, budynek ulokowano przy zbiegu ulicy Strzałkowskiej (dziś Wyszyńskiego) oraz Długiej (Fabianiego). Plac pod budowę podarował prezes Rady Szczegółowej Opiekuńczej Marcin Ziółkowski. Do tego terenu dołączono dwa ogródki w celu pogłębienia terenu szpitala. Prace pod kierunkiem byłego żołnierza napoleońskiego Krauzego zostały ukończone w rekordowo szybkim czasie. Oprócz Ziółkowskiego największy wkład w fundację szpitala mieli Wojciech Ziembiński, Franciszek Królikiewicz oraz mgr farmacji Kazimierz Soczołowski, który dodatkowo zobowiązał się wydawać nieodpłatnie lekarstwa ze swojej apteki dla chorych przez pierwszy rok. Pierwotnie szpital był jednopiętrowy, przeznaczony na 30 łóżek szpitalnych. Przebudowano go i odremontowano w latach 20. XX w. Uzupełniono wtedy również wyposażenie szpitalne w postaci narzędzi medycznych i sprzętu diagnostycznego. Budynek służył do 2011 r., kiedy to szpital został przeniesiony do nowej siedziby. Stary szpital zburzono, w jego miejscu powstał budynek handlowy.
1840		19 marca – urodził się w Płocku w rodzinie urzędniczej Józef Oksiński. Ukończył szkołę agronomiczną na Marymoncie. W 1860 r. związał się z ruchem spiskowym, brał czynny udział w manifestacjach patriotycznych. W grudniu 1861 r. wstąpił do polskiej szkoły wojskowej w Genui we Włoszech. Powrócił do kraju tuż przed wybuchem powstania. Związał z obozem „Czerwonych”. W pierwszych dniach powstania przystąpił do organizowania oddziałów w Sieradzkiem. Na początku lutego 1863 r. zajął Uniejów i Widawę gdzie ogłosił dekrety uwłaszczeniowe. Po bitwie pod Przedborzem Oksiński oddał się pod dowództwo E. Taczanowskiego. W sierpniu uczestniczył jako oficer bez przydziału w bojach pod Kruszyną. Od września 1863 r. pełnił funkcję organizatora sił zbrojnych w powiecie kaliskim i konińskim. W marcu i kwietniu 1864 r. działał w Poznańskiem jako organizator wojskowy. 23 kwietnia 1864 r. został aresztowany przez władze pruskie i uwięziony w Kościanie. Po uwolnieniu udał się na emigrację do Francji. W 1872 r. powrócił do kraju. Pracował jako inżynier w Krakowie następnie we Lwowie. Zmarł 13 listopada 1908 r. we Lwowie i tam został pochowany na wzgórzu powstańców 1831 i 1863 r.
1841		1 lutego– urodził się w Radomsku Julian Soczołowski, syn Feliksa. Ukończył szkołę F. Fabianiego, studiował medycynę w Warszawie. Wziął udział w powstaniu styczniowym, poległ w szturmie pod Radziwiłłowem 1 lipca 1863 r. 5 kwietnia – zmarł Karol Geisler (Geissler, Gejsler, Geysler), lekarz wojskowy. Pochodził z Krakowa (ur. 1 czerwca 1790 r.). Brał udział w kampaniach 1809 i 1812 r., dostał się do niewoli rosyjskiej. Do kraju wrócił w 1814 r. Brał też udział w powstaniu listopadowym. W 1833 r. przeszedł na emeryturę. W Radomsku jest poświadczony w 1835 r. Rok później widzimy go jako członka Rady Szczegółowej Opiekuńczej Szpitala. Pochowany jest w kościele farnym w Radomiu.
1842		9 stycznia – burmistrzem Radomska został Antoni Dejowski (Dojewski, Dojowski). Urodził się w 1810 r. w Lublinie. W Radomsku funkcję sprawował do 1852 r. Zmarł w 1854 r. w Warszawie.
1843		24 października – urodził się w Nowobiełgorodzie światowej sławy malarz Henryk Siemiradzki. Był synem Hipolita, oficera armii carskiej, oraz Michaliny z Pruszyńskich. Początkowo na życzenie ojca kształcił się na Wydziale Przyrodniczym Uniwersytetu Charkowskiego, by jednak po kilku latach oddać się zamiłowaniom malarskim. W 1871 r. ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Petersburgu uzyskując jednocześnie 6-letnie stypendium rządowe. Wyjechał do Monachium, a następnie do Rzymu, gdzie odnalazł swoją przystań do życia i pracy. W 1873 r. Siemiradzki ożenił się ze swoją 18 letnią kuzynką Marią z Pruszyńskich. Związek zaowocował czworgiem potomstwa. Twórczość malarska rozsławiła go na całą Europę, a jego samego uczyniła majętnym człowiekiem. W 1884 r. Siemiradzki zakupił dworek w Strzałkowie koło Radomska, gdzie przez wiele lat spędzał wakacje wraz z rodziną. Był członkiem wielu akademii europejskich. Tworzył prace monumentalne czerpiąc motywy z antyku. Swoje największe dzieło „Pochodnie Nerona” przekazał w 1879 r. jako dar dla krakowskiego Muzeum Narodowego. Zmarł w 1902 r. w Strzałkowie – zob. 23 sierpnia 1902 r.
1844		25 grudnia – zmarł nagle w Radomsku i tu został pochowany ks. Baltazar Dąbrowski. Urodził się w 1793 r. w Kowalu na Kujawach, święcenia kapłańskie przyjął w 1815 r. Od 1818 r. był proboszczem w kościele św. Lamberta w Radomsku, od 1826 r. był dziekanem radomszczańskim, a od 1842 r. asesorem w piotrkowskim konsystorzu foralnym.
1845		1 maja – zmarł w wieku 26 lat Teodor Heinrich, lekarz rządowy w Radomsku. Pracował w miejscowym szpitalu od 1843 r. grudzień – proboszczem w Radomsku został ks. Józef Rzewuski.
1846		22 października – wyruszył pierwszy próbny pociąg z Piotrkowa do Częstochowy. Przyjąć więc można, że tego dnia po raz pierwszy pociąg pojawił się w Radomsku.
1847		1 stycznia – w Trojanowicach k. Opoczna urodził się Julian Kwapiszewski, ślusarz, powstaniec styczniowy, działacz społeczny. Ożenił się w Radomsku z Justyną Długosz. Działał w straży pożarnej, wchodził w skład zarządu miasta. Zmarł 3 listopada 1920 r. Pochowany na starym cmentarzu.
1848		5 stycznia – urodził się w Suwałkach Telesfor Mickiewicz. Inne źródła podają, że urodził się 5 stycznia 1845 r. Wziął udział w powstaniu styczniowym. Dostał się do niewoli i został zesłany na Syberię na 10 lat ciężkich robót. W 1871 r. został zwolniony z odbywania reszty kary i powrócił do kraju. Pracował w Warszawie, najpierw w hotelu, potem na kolei. W 1913 r. osiedlił się wraz z rodziną w Radomsku, gdzie cieszył się powszechnym poważaniem. Gdy do miasta przyjechał 17 października 1921 r. Józef Piłsudski był jednym z witających go. Był ojcem chrzestnym sztandaru Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Zmarł 26 grudnia 1935 r. Jego pogrzeb stał się wielką manifestacją patriotyczną. – ks. Damian Drozdal został mianowany gwardianem w klasztorze franciszkanów.
1850		ks. Antoni Gąsiorowski został mianowany gwardianem w klasztorze franciszkanów. Ponownie został wybrany w 1857 r.
1851		17 lutego – apel dozoru kościelnego do mieszkańców miasta o pomoc w odrestaurowaniu kościółka św. Marii Magdaleny. Kościół do stanu używalności wrócił w 1857 r. Zob. 1613 r. – w wieku 28 lat zmarł ks. Ludwik Krzemieński, wikariusz radomszczański.
1852		15 grudnia – decyzją Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchowych dobra kościelne parafii pw. św. Ducha zostały odebrane spod zarządu proboszcza i przekazane Zarządowi Powiatu. – zmarł w wieku 36 lat lekarz Aleksander Zimmermann, który opiekował się chorymi na cholerę. – Leon Stupnicki został mianowany p.o. lekarza miejskiego. Taki stan trwał do następnego roku, kiedy otrzymał nominacje na lekarza miejskiego Radomska. W 1854 r. został mianowany za wysługę lat radcą honorowym, a w 1858 r. cesarz odznaczył go Znakiem Honorowym nieskazitelnej służby .
1854		20 czerwca– z kościoła franciszkanów skradziono monstrancję. 1 sierpnia – „Kurier Warszawski” podaje, że w Radomsku powstała prywatna męska szkoła elementarna Alberta Szusterskiego. To prawdopodobnie najstarsza szkoła prywatna w Radomsku. Nie wiadomo jak długo działała. – ks. Wincenty Gajewski został mianowany proboszczem w Radomsku.
1855		15 grudnia– w klasztorze franciszkanów zmarł w wieku 53 lat ks. Benedykt Małecki. – powstała prywatna pensja żeńska Teodozji Tomaszewskiej. W 1865 r. poszerzono ją do 5 klas. Mieściła się w wynajmowanych pomieszczeniach przy Rynku. W 1867 r. prowadzenie szkoły przejęła Tekla Rzeszotarska (Gwoździk) i prowadziła ją do ok. 1907 r. Później przejęła ją Wanda Huzarska. Pod jej kierunkiem szkoła działała do wybuchu I wojny światowej. – burmistrza Radomska Ludwika Fabianiego (od 1852 r.) przeniesiono na takie samo stanowisko do Góry Kalwarii. W Radomsku zastąpił go Jan Głotow, mianowany p.o. burmistrza, a potem burmistrzem (1855-1959). Głotow w 1863 r. otrzymał rządową emeryturę. – ukończono budowę łaźni parowej przy szpitalu w Radomsku.
1857		1 sierpnia – powstała prywatna szkoła męska Wojciecha Jaworskiego. Początkowo miała dwie klasy oraz klasę wstępną, prawdopodobnie od 1860 r. była szkoła trzyklasową, wciąż mając klasę wstępną. W 1862 r. właściciel przeniósł ją do Piotrkowa. – odrestaurowano kościół pw. Św. Marii Magdaleny. W 1812 r. wojska francuskie urządziły w nim magazyn krawiecki dla armii.
1858		27 maja – Podpisano kontrakt na budowę miejskiego ratusza z przedsiębiorcą z Warszawy Mojżeszem Feinkindem.
1859		14 lipca – rozpoczęto naukę w szkole rolniczej niższych oficjalistów wiejskich. Mieściła się na folwarku przytułku św. Ducha. 6 grudnia 1867 r. przeprowadzono w szkole rewizję, policja znalazła w rzeczach uczniów zakazane wiersze o treści patriotycznej. 3 uczniów wydalono ze szkoły. Stało się to pretekstem do zamknięcia szkoły 1 stycznia 1868 r. Majątek szkoły przeszedł na skarb państwa. – Karol Kalinowski został mianowany burmistrzem Radomska. Funkcję sprawował do 1865 r., kiedy został burmistrzem Pabianic.
1860		9 marca – podpisane zostały protokoły rewizyjno-odbiorcze nowego budynku ratusza miejskiego. Pod koniec XVIII w. stary ratusz znajdował się już w stanie ruiny, lecz dopiero czasy Królestwa Polskiego pozwoliły pomyślnie odnieść się do tej sprawy. Miasto wnioskowało o pozwolenie na wybudowanie nowego gmachu już latach 20. XIX, lecz zgodę uzyskało dopiero 10 maja 1856 r. Projekt budowli został wykonany w 1853 r. przez budowniczego powiatu piotrkowskiego – Józefa Orłowskiego. W planie widniała wysoka na 15,7 m sześciokątna wieża z głównym wejściem i zegarem, z dwoma przylegającymi do niej piętrowymi skrzydłami o długości 13,3 m każde. Dalej wzdłuż dzisiejszej ulicy Narutowicza przewidziano parterowy pawilon na narzędzia ogniowe. Kontrakt na budowę został podpisany 27 maja 1858 r. Prace prowadzone pod nadzorem budowniczego Karola Ropczyńskiego przebiegały w szybkim tempie, więc już w jesieni 1859 r. budynek ratusza był ukończony. – ks. Tomasz Kamiński został przełożonym klasztoru franciszkanów w Radomsku. Ponownie wybrany na to stanowisko w 1861 r.
1861		zbudowano Beis Midrasz (dom nauki) cadyka Tifes Szlomo. W 1909 r. została przekształcona w szkołę dla ubogich dzieci i działała do 1934 r.
1862		29 maja/10 czerwca – Feliks Fabiani otrzymał upoważnienia do prowadzenia w Radomsku dwuklasowej prywatnej męskiej szkoły, rozbudowanej potem do pięcioklasowej. maj – wzdłuż kolei warszawsko-wiedeńskiej pomiędzy Radomskiem a Częstochową działalność powstańczą prowadziły oddziały J. Oksińskiego i A. Lűtticha.
1863		23 styczeń – uroczyste wkroczenie oddziału powstańczego do Kamieńska. Przybito do drzewca sztandar z Orłem i Pogonią po czym ogłoszono Manifest Rządu Narodowego o uwłaszczeniu chłopów. 23/24 stycznia – nad ranem 24 stycznia 1863 r. oddział powstańczy pod dowództwem oficera wojsk carskich Józefa Grekowicza podjął próbę opanowania Radomska. Pierwsze założenia mówiły o zajęciu Piotrkowa Trybunalskiego, lecz wobec powiększenia tamtejszego garnizonu rosyjskiego, uznano je za niewykonalne. Powstańcy wyruszyli wieczorem 22 stycznia w stronę Radomska, zatrzymując się po drodze w Kamieńsku. Przyjmuje się, że oddział mógł liczyć 300 osób. Uzbrojenie stanowiło kilkadziesiąt strzelb myśliwskich, kosy, kije itp. Do Radomska oddział wkroczył 24 stycznia o 3 nad ranem. Bez wątpliwości należy stwierdzić, iż Rosjanie byli powiadomieni o ruchach powstańców i przygotowali zasadzkę. Gdy oddział Grekowicza pojawił się na rynku, odezwały się strzały rosyjskich żołnierzy. Powstańcy pomimo znalezienia się w potrzasku, odpowiedzieli ogniem. Wobec widma zagłady oddziału, dowódca nakazał odwrót, który jednak przemienił się w bezwładną ucieczkę. Atak zakończył się niepowodzeniem, ale należy zaznaczyć, iż była to jedna z niewielu akcji przeprowadzonych w całym Królestwie Polskim. 28 stycznia – w Kamieńsku powstańcy oswobodzili 17 młodych ludzi wziętych do wojska rosyjskiego (tzw. „poskrybowanych”). Uszkodzono linię kolejową. 14 marca – do naszego miasta z nowoutworzonym oddziałem wkroczył Teodor Cieszkowski. 27 marca – bitwa koło Pajęczna, powstańcami dowodził Teodor Cieszkowski. 21 kwietnia – pod Radomskiem miała miejsce walka partyzantów z nieprzyjacielem dysponującym 2 rotami (kompaniami) żołnierzy. Partyzanci mieli wyjść z walki zwycięsko. 4 maja – urodził się w Gruszczycach k. Sieradza Edmund Osterloff, prekursor i współtwórca fotografii artystycznej w Polsce (patrz 23 czerwca 1938 r.). 25 maja – rozegrała się bitwa pod Koniecpolem. W drugiej połowie maja na terenie ziemi koniecpolskiej pojawił się oddział Józefa Oksińskiego w sile 350-400 powstańców. Celem wyprawy było nawiązanie współpracy z oddziałem Konrada Błaszczyńskiego-Bończy, który operował w północnej części woj. krakowskiego. W związku z wymarszem wojska rosyjskiego z Miechowa, Oksiński zaproponował wspólna akcję osaczenia i rozbicia nieprzyjaciela w Koniecpolu. 25 maja powstańcy zajęli pozycje pod miastem na drodze wiodącej do Chrząstkowa. Zrezygnowano z walk w mieście z uwagi na jego możliwe zniszczenie. Przybyłe wojsko rosyjskie uderzyło na powstańców w sile trzech kompani piechoty, szwadronu dragonów i pół sotni kozaków. Rezerwowa kompania strzelców uciekła w popłochu, wobec czego honoru powstańców bronili kosynierzy. Przez jakiś czas trwała zażarta walka z moskalami. Oksiński nie doczekał się pomocy oddziału Bończy, wobec czego zarządził odwrót. Podczas bitwy poległo 18 partyzantów, 30 zaś zostało rannych. 23–24 czerwca – w Kamieńsku partyzanci wysłani przez Józefa Oksińskiego i Aleksandra Lűtticha po wymontowaniu szyn zatrzymali pociąg wiozący wojsko rosyjskie do miejscowości Granica (Maczki). Rozgorzała walka, do której włączyły się główne siły J. Oksińskiego. Walka trwała do nocy (kilka godzin) potem powstańcy wycofali się. 27 czerwca – Przedbórz został opanowany przez powstańców. 3 lipca – oddział powstańczy A. Lütticha walczył z kozakami koło Chorzenic. 5 lipca – urodziła się w Radomsku Maria Soczołowska, córka Kazimierza, właściciela apteki w Radomsku. W latach 1905-1915 zasiadała w Zarządzie Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan, w 1915 r. w Zarządzie Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego, współorganizowała tez Patronat Skauta Męskiego. Należała do Zarządu Towarzystwa Opieki Szkolnej (1909-1910), w 1910 r. została skarbnikiem Towarzystwa Szkolnego im. F. Fabianiego. W 1918 r. działała w Polskiej Macierzy Szkolnej. W 1922 r. sprzedała kamienicę w Radomsku, z wynajmu której się utrzymywała i zamieszkała w Warszawie. Tam zmarła 5 kwietnia 1930 r., pochowana jest na starym cmentarzu w Radomsku. 29 sierpnia – rozegrała się bitwa pod Kruszyną, jedna z ważniejszych w czasie powstania styczniowego. W czerwcu Rząd Narodowy mianował gen. Edmunda Taczanowskiego naczelnikiem wojennym m.in. woj. kaliskiego. W niedługim czasie zgromadził on pod swoimi rozkazami brygadę złożoną z ponad 800 dobrze uzbrojonych ułanów. 27 sierpnia sotnia kozaków natknęła się na wojsko Taczanowskiego i została przez nie zupełnie zniszczona. Zaalarmowało to bardzo silne jednostki rosyjskie stacjonujące w Łodzi. W takiej sytuacji Taczanowski zarządził odwrót w obawie przed możliwą obławą. 28 sierpnia dotarł do Kruszyny, gdzie zatrzymał się wraz ze sztabem. W okolicy pojawił się oddział Kozaków, który Taczanowski postanowił zaatakować. Niestety podczas potyczki nadciągnęły posiłki rosyjskie. Rozgorzały walki, które trwały całą noc. Nad ranem na plac boju dotarło wojsko płk Klodta, które przesądziło o klęsce Polaków. Powstańcy poszli w rozsypkę i grupami przedzierali się w bezpieczne rejony. Sam Taczanowski przekroczył granicę pruską i udał się na emigrację. 6 października – Oddział kawalerii powstańczej pod dowództwem płk Kajetana Słupskiego w sile 120 koni zaatakowały na wysokości wsi Wiewiec rosyjski oddział składający się z półtorej sotni Kozaków, szwadronu huzarów, 3 rot piechoty oraz 2 dział. Wojskiem carskim dowodził płk Tarasienko. Podczas walki oddziały posunęły się w stronę Krzywanic. Powstańcy uznali potyczkę za swoje zwycięstwo. Straty wyniosły 5 zabitych i 6 rannych, po stronie wroga ofiar miało być znacznie więcej. Do szpitala w Radomsku miało trafić 13 rannych żołnierzy, zaś w Krzywanicach pochowano 9 huzarów, 8 kozaków i 2 oficerów. Kilka dni później oddział Słupskiego walczył w Rudnikach z oddziałem carskim dowodzonym przez kpt. Wendorfa. W kolejnej bitwie w rejonie wsi Starce pułkownik został poturbowany przez konia, wskutek czego zdał dowództwo i opuścił oddział. Jego dalsze losy nie są znane. Kajetan Słupski we wcześniejszym okresie walczył pod dowództwem gen. Edmunda Taczanowskiego w Kaliskiem, brał udział w przegranej bitwie pod Kruszyną 29 sierpnia 1863 r.
1864		2 stycznia – oddział mjr A. Denisewicza po przejściu Pilicy pod Maluszynem został zaatakowany w Rogaczówku przez kozaków i piechotę rosyjską. Po kilkugodzinnej walce Denisewicz wycofał się na Złoty Potok tracąc 25 ludzi. 20 stycznia – oddział powstańczy dowodzony przez Denisewicza stoczył zwycięską potyczkę w pobliżu Radomska. 22 stycznia – w okolicach Kamieńska i Rozprzy prowadził działalność partyzancką oddział dowodzony przez Rumowskiego – Wagnera. Uszkodzono w kilku miejscach szyny, zniszczono telegraf między Częstochową a Warszawą. Pociąg jadący w tym dniu z Warszawy do Wrocławia zawrócił z Radomska do Warszawy. Oddział został rozbity i uległ rozproszeniu. 23 stycznia – oddział kpt. Dąbrowskiego z miechowskiego pułku powstańczego został rozbity w Przedborzu. 23 stycznia – zmarł Marcin Ziółkowski (ur. 1790), żołnierz kampanii napoleońskiej, mieszczanin. W Radomsku osiadł w 1820 r., dzierżawił wójtostwo radomszczańskie, pracował na różnych stanowiskach w sądownictwie. Inicjator wybudowania pierwszego szpitala w Radomsku. Pochowany na starym cmentarzu. 5 marca – władze carskie wykonały wyrok śmierci na ks. Ignacym Mosińskim, zwolenniku postania styczniowego. Mosiński był proboszczem parafii w Dmeninie, gdzie trafił kilka lat przed wybuchem zrywu niepodległościowego. Dał się tam poznać jako kapłan dbający o rozwój parafii. Gdy wybuchło powstanie, ksiądz Mosiński wygłosił patriotyczne kazanie, które stało się przyczyną jego zguby. Jeden z mieszkańców poinformował władze carskie o wspomnianym wystąpieniu. Mosiński został w brutalny sposób aresztowany i wysłany do Piotrkowa Trybunalskiego. Postawiono go przed sądem i wobec obciążających zeznań świadków skazano na karę śmierci. Podania głoszą, że Mosiński został powieszony z orderami na piersi, a jego ostatnie słowa brzmiały „Raduję się dusza moja, że schodzę z tego świata dla dobra ojczyzny”. 21 maja 1925 r. odsłonięto w Dmeninie tablicę upamiętniającą bohaterskiego kapłana. Uroczystość zgromadziła tysiące osób, w tym organizacje społeczne i władze z całego powiatu. Gośćmi honorowymi byli już wtedy nieliczni kombatanci powstania styczniowego. 15 marca – do Radomska wkroczył oddział powstańczy Teodora Cieszkowskiego i zajął kasę magazynu solnego.
1865		burmistrzem Radomska mianowano Andrzeja Pinakiewicza, dotychczasowego burmistrza Bolesławca.
1867		1 stycznia – Władimir Kałuckij został zastępcą naczelnika powiatu do spraw policyjnych i jednocześnie naczelnikiem straży ziemskiej w powiecie noworadomskim. 20 lipca – na podstawie postanowienia Komitetu Urządzającego Królestwa Polskiego zmieniono nazwę Radomsko na Noworadomsk. Powodem była chęć odróżnienia Radomska od Radomia, bowiem nagminnie mylono oba miasta. Jednocześnie zmianie uległa nazwa powiatu na noworadomski.
1868		15 marca – naczelnikiem powiatu noworadomskiego został Michaił de Saint-Laurent. Na stanowisku pozostawał do 23 kwietnia 1875 r. 27 sierpnia – w Gidlach urodził się Walerian Karwasiński. Zmarł 5 czerwca 1942 r. jego córką była znana historyczka Jadwiga Karwasińska. Walerian opracował historię Szkoły Rolniczej w Radomsku, opublikowaną w „Zeszytach Radomszczańskich” t. VI w 2012 r. – Lucyna Czarnomska przeniosła do Wielunia prowadzoną od ok. 1865 r. w Radomsku dwuklasową pensję prywatną.
1869		4 października – urodził się we wsi Skąpe w pow. koneckim ks. Franciszek Mirecki, proboszcz w Radomsku w latach 1910-1920. Udzielał się społecznie, należał do Towarzystwa Dobroczynności, w 1918 r. wszedł w skład Komitetu Aprowizacyjnego Radomska, był członkiem komitetu nadania nowego sztandaru straży ogniowej i wmurowania tablic pamiątkowych poświęconych Kazimierzowi Soczołowskiemu i Julianowi Kulskiemu. W latach 1917-1918 zasiadał w powołanej przez Austriaków Radzie Miejskiej. Zmarł 21 grudnia 1948 r. w Częstochowie.
1874		15 sierpnia urodził się we Wróblewie koło Sieradza ks. Marian Jankowski, proboszcz w Radomsku w latach 1920-1960. Zmarł w 22 stycznia 1965 r. w Radomsku. listopad – burmistrzem Radomska zostaje Władysław Pieńkowski (ur. 1846), 18 grudnia 1864 r. otrzymał medal za uśmierzenie powstania styczniowego. Od 1878 r. był prezydentem Zgierza a następnie od 1882 r. prezydentem Łodzi.
1875		2 marca – urodziła się Antonina Malewska z Kozłowskich, córka Ignacego Kozłowskiego i Anny z Szusterskich. Już w dzieciństwie wykazywała duże zdolności plastyczne. Początkowo studiowała grę na fortepianie, lecz musiała ją przerwać ze względów zdrowotnych. Tym bardziej poświęciła się zgłębianiu malarstwa, które stało się jej pasją. W 1897 r. poślubiła Stanisława Malewskiego ze Staszowa. Zamieszkali w jej rodzinnym majątku w Odrowążu, który rozbudowali o niewielkie skrzydło. Była matką dwóch synów: Ignacego (ur. 1898 r.) i Jana (ur. 1905 r.). W 1925 r. po pożarze zabudowań dworskich zmarł nagle jej mąż Stanisław Malewski. W 1929 r. doszło do drugiego pożaru, wskutek czego malarka opuściła Odrowąż i zamieszkała w folwarku leśnym w Zaciszu. Tam też spędziła tragiczne lata okupacji. W tym czasie jej dom stał się oparciem dla wielu potrzebujących pomocy i zapleczem dla partyzantki. W wyniku reformy rolnej z 1945 r. Malewskiej odebrano Odrowąż, musiała też opuścić Zacisze. Zamieszkała w Warszawie, gdzie zmarła 4 grudnia 1966 r. w wieku 91 lat. 6 marca – przedstawienie amatorskie pod kierunkiem Kazimierza Soczołowskiego. Wystawiono 3 sztuki Józefa Korzeniowskiego, dochód (276 rubli) przeznaczono na restaurację kościoła i szpitala. 27 marca – urodził się Leon Kulski, syn Juliana. Tak jak ojciec był lekarzem, w 1898 r. ukończył wydział lekarski uniwersytetu w Moskwie. Był ordynatorem kliniki Uniwersytetu Warszawskiego i asystentem Szpitala Jana Bożego w Warszawie. Zmarł w Radomsku na gruźlicę 4 listopada 1903 r. 23 kwietnia – naczelnikiem powiatu noworadomskiego został Anton Małyszewskij. Na stanowisku pozostawał do 1 kwietnia 1880 r.
1876		1 czerwca – zmarł w Radomsku lekarz Adolf Szalay. Od 1870 r. prowadził tu prywatną praktykę. W czasie powstania styczniowego organizował akcję werbunkową we Lwowie. Popełnił samobójstwo, prawdopodobnie po przegranej w karty. 17 września – biskup Wincenty Chościak Popiel dokonał konsekracji nowego kościoła parafialnego, którego patronem pozostał św. Lambert. Po pożarach z XVII i XVIII w. pierwotna świątynia nie odzyskała swojej dawnej świetlności, a wręcz chyliła się ku ruinie. Z upadku wydźwignął ją dopiero ks. Wincenty Gajewski, który w 1854 r. objął parafię św. Lamberta. Dzięki jego staraniom, a także komitetowi odbudowy kościoła, wybudowano w latach 1869 – 1876 nową świątynię. Remont starej nie był możliwy z uwagi na znaczne osłabienie konstrukcji. Przygotowanie planu budowli i dalsze prace powierzono Konstantemu Wojciechowskiemu, który wcześniej zajmował się rekonstrukcją starej świątyni. Powstały komitet z wielką starannością rozpoczął zbieranie składek na rzecz budowy kościoła. Już w 1870 r. postawiono ściany boczne i przykryto całość dachem. Do 1875 r. ukończono wieże, otynkowano kościół wewnątrz i z zewnątrz, wystawiono ołtarze. Kosztorys zatwierdzony przez władzę opiewał na sumę 44 578 rubli srebrnych. 22 listopada – Sergiej Aleksiejewicz Dedulin został zastępcą naczelnika powiatu do spraw policyjnych i jednocześnie naczelnikiem straży ziemskiej w powiecie noworadomskim.
1877		4 września – Nikołaj Alekssiejewicz Miasodow został zastępcą naczelnika powiatu do spraw policyjnych i jednocześnie naczelnikiem straży ziemskiej w powiecie noworadomskim.
1878		10 stycznia – urodził się w Radomsku Eliasz Mitelman, lekarz wewnętrzny i dziecięcy. Medycynę skończył w Warszawie, w rodzinnym mieście praktykę prowadził od ok. 1906 r. Opracował skuteczny lek przeciwgorączkowy. Od 1909 r. był członkiem zarządu Żydowskiego Towarzystwa Pomocy Ubogim i Chorym „Linas Hacedek”, rok później pierwszym prezesem Towarzystwa Muzyczno-Literackiego „Hazomir”, od 1912 r. dyrektorem Towarzystwa Wzajemnego Kredytu. W czasie I wojny służył w carskiej armii, wrócił do Radomska w 1917 r. i objął kierownictwo żydowskiego szpitala zakaźnego przy ul. Przedborskiej. Zmarł we wrześniu 1920 r. na tyfus. 22 maja – pożar, w wyniku którego spłonęło kilka budynków. – Radomsko liczy 6467 mieszkańców, w tym 3155 mężczyzn i 3312 kobiet, chrześcijanie to 2653 osób a starozakonni 3814.
1879		30 sierpnia – odbyły się pierwsze wyścigi konne w Pławnie. Organizowano je tu do 1900 r., kiedy przeniesiono je do Warszawy. W 1881 r. powołano do życia Pławieńskie Towarzystwo Zachęty Chowu Koni i Wyścigów Konnych. Działało do 1892 r., kiedy już wyścigów nie rozegrano. Nie doszły do skutku plany przeniesienia ich do Piotrkowa czy Częstochowy. 9 grudnia – urodził się we wsi Barycz nieopodal Maluszyna malarz Antoni Przesłański. Jego pradziad Jakub przywędrował w te strony z Małopolski, by znaleźć pracę przy budowie siedziby rodu Ostrowskich w Maluszynie. Przesłański od wczesnego wieku wykazywał zainteresowanie rysunkiem i malarstwem. W wieku 20 lat opuścił rodzinne strony i osiedlił się w Częstochowie, by tam nabierać doświadczenia malarskiego i zarabiać na skromne życie. Wskazówek udzielał mu znany malarz Pantaleon Szyndler, który w tym okresie pracował na Jasnej Górze i prowadził własną szkołę malarską. W 1906 r. osiedlił się w Szawlach na Litwie, by tworzyć na zlecenie obrazy o tematyce religijnej. W 1916 r. wojna dotarła i w te strony – artysta po dwóch latach tułaczki po Rosji powrócił do ojczyzny. Pracował kolejno w Wielgomłynach, Hucie Drewnianej i Przedborzu. W tym czasie malował obrazy do kościołów, dokonywał renowacji starych płócien, itd. Stał się miłośnikiem ziemi maluszyńskiej uwieczniając ją na swych obrazach (pejzaże znad Pilicy, widoki m.in. kościół w Maluszynie). Po II wojnie światowej przeniósł się z rodzinnej Baryczy do Radomska, gdzie zmarł w 1965 r.
1880		4 maja – naczelnikiem powiatu noworadomskiego został Piotr Kiryłowicz Andriejew. Na stanowisku pozostawał do 31 sierpnia 1881 r. 30 października – zmarł w Radomsku Feliks Soczołowski, właściciel apteki i działacz społeczny. Urodził się 14 września 1795 r. w Krakowie. Od 1826 r. był właścicielem apteki w Radomsku. Działał społecznie, przez długie lata był członkiem Rady Szczegółowej Opiekuńczej Szpitala św. Aleksandra w Radomsku. Został pochowany w Radomsku. – parafia św. Lamberta w Radomsku liczyła 8574 parafian.
1881		27 sierpnia – w Sosnowcu zmarł lekarz Stanisławe Vogdt. Urodził się w Radomsku 3 maja 1846 r., w 1861 r. ukończył szkołę Wojciecha Jaworskiego w Radomsku, potem uczył się w gimnazjum w Piotrkowie. W 1871 r. uzyskał dyplom lekarski na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1874 r. prowadził prywatną praktykę w Piotrkowie, a od 1876 r. w Sosnowcu. Pochowany na starym cmentarzu. Prawdopodobnie podupadł na zdrowiu biorąc udział w powstaniu styczniowym. 10 października – naczelnikiem powiatu noworadomskiego został Wasilij Siergiejew. Na stanowisku pozostawał do 24 sierpnia 1884 r. 23 października – powołano Ochotniczą Straż Ogniową w Radomsku. Założycielami organizacji byli: Kazimierz Soczołowski (prezes i gospodarz), Antoni Jamroziński (sekretarz), Feliks Fabiani (skarbnik), Julian Kulski (naczelnik), Dawid Főrster i M. Dobrzański. Początkowo w straży było 146 członków czynnych oraz 96 wspierających. Do 1902 r. straż brała udział w gaszeniu 46 pożarów. Na swoim wyposażeniu posiadała sikawki ręczne, beczki, drabiny, wóz rekwizytowy, drabinę mechaniczną a także mniejszy sprzęt. Ogłaszanie alarmu pożarowego odbywało się poprzez dźwięk dzwonków rozmieszczonych w mieście na słupach. W 1895 r. wybudowano okazałą remizę i ufundowano pierwszy sztandar. Warto zwrócić uwagę, że Ochotnicza Straż Pożarna zajmowała się również działalnością kulturalną. Prowadzono salę teatralno-kinową „Kinema”, wyświetlano filmy, odbywały się tam występy zespołów teatralnych. Organizacja cieszyła się poparciem mieszkańców miasta bez względu na pochodzenie czy wyznanie. grudzień – firma „Braci Thonet” z Wiednia zakupiła w Radomsku nieruchomości pod przyszłą fabrykę mebli. O lokalizacji zadecydowało dogodne położenie komunikacyjne tuż przy stacji kolejowej. W ciągu kilku następnych lat firma systematycznie powiększała swój stan posiadania tworząc największy w owym czasie obiekt fabryczny w mieście. W skali makro był to jeden z większych ośrodków meblarstwa giętego w Europie. Już w 1884 r. fabryka zatrudniała 422 robotników, a jej roczna produkcja wynosiła 61 tys. sztuk mebli. W 1893 r. stan załogi zwiększył się do 678 osób. W 1899 r. zakład posiadał sklepy i składy mebli m.in. w Warszawie, Moskwie, Petersburgu czy Odessie. Asortyment produkcyjny obejmował wiele typów krzeseł czy stolików, które bardzo szybko zaczęto potocznie nazywać thonetowskimi bądź wiedeńskimi. Produkty fabryki odznaczały się trwałością, walorami estetycznymi oraz przystępną ceną. W czasie II wojny światowej obiekt znalazł się pod zarządem niemieckim, zaś po wojnie został przejęty w ramach ustawy o nacjonalizacji na rzecz państwa.
1882		22 września – urodził się w Radomsku Michał Świderski, ukończył szkołę F. Fabianiego, był właścicielem zakładu ślusarskiego przy ul. Przedborskiej 20. W 1920 r. założył „Gazetę Radomskowską”, do 1935 r. był jej redaktorem naczelnym. Czterokrotnie był wybierany do Rady Miejskiej, od 1935 r. był zastępcą burmistrza. Aktywnie działał na polu społecznym. W latach 1921-1926, 1927-1940 był komendantem straży ogniowej, w latach I wojny światowej był komendantem Straży Obywatelskiej (1914-1916). Zmarł w Radomsku w 1940 r., pochowany na starym cmentarzu. – wybudowano plebanię przy kościele św. Lamberta.
1883		28 kwietnia – Maria Wanda Frank uzyskała pozwolenie na założenie czteroklasowej prywatnej pensji żeńskiej. Szkoła przestała istnieć ok. 1890 r.
1884		3 lipca – zmarł Leon Stupnicki, lekarz. W Radomsku pracował od 1852 r., kiedy został p.o. lekarza miejskiego, od 1853 r. pracował w szpitalu, a w latach 1867-1879 był lekarzem powiatowym. W czasie powstania styczniowego prowadził akcję werbunkową. 24 sierpnia – naczelnikiem powiatu noworadomskiego został Władymir Kałuckij. Na stanowisku pozostawał do 27 listopada 1884 r. 20 grudnia – naczelnikiem powiatu noworadomskiego został Nikołaj Szmidt. Na stanowisku pozostawał do 13 stycznia 1889 r. Sierpień – Henryk Siemiradzki kupił majątek w Strzałkowie.
1885		3 stycznia – zmarł lekarz Teofil (Bogumił) Koch. Pochodził z Krakowa, gdzie urodził się w 1801 lub 1802 r. Od 1828 r. prowadził prywatną praktykę w Radomsku, potem pracował również w miejscowym szpitalu. W czasie powstania styczniowego prowadził akcję werbunkową. Pochowany jest na starym cmentarzu w Radomsku. 28 październik – urodził się w Radziechowicach polski historyk, pedagog i działacz niepodległościowy Tadeusz Kupczyński. Był synem Tomasza, wójta Radziechowic i Michaliny ze Szremplów. W 1907 r. rozpoczął studia na Wydziałach Filozofii i Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, a w 1913 r. uzyskał tytuł doktora historii UJ. W czasie studiów udzielał się w organizacjach niepodległościowych, a w latach 1914-1916 służył w Legionach Polskich. W 1920 r. jako ochotnik brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Karierę zawodową zaczynał od posady nauczyciela w warszawskich szkołach, by w latach 30. awansować m.in. na naczelnika wydziału w Ministerstwie Oświaty czy kuratora Lwowskiego Okręgu Szkolnego. W czasie II wojny światowej pracował w centrali „Społem”, a jednocześnie był wykładowcą na tajnych kompletach. W 1940 r. został kierownikiem Komisji Oświecenia Publicznego, w marcu 1944 r. objął kierownictwo Komisji Oświaty i Kultury na m. Warszawę. Podczas okupacji pełnił również funkcję przewodniczącego ZHP (1942-1945). Po wojnie pracował m.in. jako kustosz Archiwum w Gdańsku, gdzie zajmował się rewindykacją archiwaliów gdańskich i elbląskich. Zmarł 5 sierpnia 1967 r. – Radomsko liczy 8380 mieszkańców, w tym 362 cudzoziemców.
1847		1 stycznia – w Trojanowicach k. Opoczna urodził się Julian Kwapiszewski, ślusarz, powstaniec styczniowy, działacz społeczny. Ożenił się w Radomsku z Justyną Długosz. Działał w straży pożarnej, wchodził w skład zarządu miasta. Zmarł 3 listopada 1920 r. Pochowany na starym cmentarzu.
1886		18 stycznia – Aleksander Adamowicz Olszewskij został zastępcą naczelnika powiatu do spraw policyjnych i jednocześnie naczelnikiem straży ziemskiej w powiecie noworadomskim. 1 maja – w Kietlinie urodził się ks. dr Władysław Chrzanowski, poseł na Sejm w latach 1919-1921 w okręgu Opoczno. Zmarł 7 września 1933 r. 24 maja – pożar na ul. Kietlińskiej, spłonęło 18 domów, 70 rodzin zostało bez dachu nad głową. 26 maja – w Grabach koło Gidel urodził się Władysław Bartnik. W 1924 r. został wybrany członkiem zarządu Stowarzyszenia Kupców Polskich w Radomsku, od 1932 r. zasiadał w jego władzach, a w 1938 r. został prezesem. W 1945 r. przyznano mu tytuł honorowego prezesa. W 1932 r. został także członkiem rady nadzorczej Mieszczańsko-Rolniczego Banku Spółdzielczego. Od 1935 r. zasiadał w komitecie Rozbudowy Szkoły im. F. Fabianiego w Radomsku, w 1938 r. został członkiem zarządu Towarzystwa Przyjaciół Kowalowca. W 1937 r. odznaczono go Srebrnym Krzyżem Zasługi za niesienie pomocy i opieki bezdomnym. W 1952 r. medal ten złożył jako wotum w klasztorze w Gidlach. Od 1935 r. był ławnikiem Radomska. Zmarł 29 lutego 1953 r. – Tekla Gwoździk otrzymała zgodę władz na uruchomienie trzyklasowej szkoły żeńskiej. Pensja została zamknięta w 1902 r. 1 grudnia – burmistrzem Radomska został mianowany Józef Bartoszek (1856-1926), funkcję sprawował do 1889 r.
1889		4 lutego – naczelnikiem powiatu noworadomskiego został Modest Żeglińskij. Na stanowisku pozostawał do 28 listopada 1891 r. 6 marca – w Radomsku wybrano zarząd stowarzyszenia kupców w następującym składzie: na starszego większością głosów został wybrany miejscowy kupiec fabryczny Szaja Ruziewicz, podstarszym został Bernard Ferster, a jego zastępcą Wilhelm Levi. 23 marca – burmistrzem Radomska został Karol Stanisławski. W 1910 r. przeszedł na emeryturę. Zmarł 2 listopada 1929 r., pochowany jest na starym cmentarzu. 5 października – Aleksiej Iwanowicz Korsakow został zastępcą naczelnika powiatu do spraw policyjnych i jednocześnie naczelnikiem straży ziemskiej w powiecie noworadomskim.
1890/b>		9 sierpnia – zmarł w Warszawie Romuald Hube, polski historyk i prawnik, profesor Uniwersytetu Warszawskiego i Petersburskiego. Urodził się 7 lutego 1803 r. w Warszawie jako syn Michała, urzędnika sądowego. Hube studiował w Krakowie, Warszawie i Berlinie. W latach 1826 – 1831 był profesorem prawa karnego na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1843 do 1845 r. pełnił urząd profesora Uniwersytetu Petersburskiego. Wykładał dla studentów z Królestwa Polskiego prawo polskie, kanoniczne, karne i administracyjne. W latach późniejszych był członkiem Rady Stanu Królestwa Polskiego. Opracował kodeks karny i procedurę dla Królestwa Polskiego. Napisał szereg prac z wielu dziedzin prawa. Romuald Hube jest postacią związaną z naszym regionem. W 1867 r. nabył on majątek Stobiecko Szlacheckie i do 1880 r. pozostawał jego właścicielem. W 1876 roku opublikował monografię pt. „Kościół Parafialny Stary i Nowy w Radomsku”, która jest po dzisiejszy dzień skarbnicą wiedzy o kościele „farnym”. 19 października – przedstawienie amatorskie w Kinemie. 15 grudnia – Nikołaj Nikołajewicz Ignatiew został zastępcą naczelnika powiatu do spraw policyjnych i jednocześnie naczelnikiem straży ziemskiej w powiecie noworadomskim.
1891		1 lipca – lekarzem miejskim został Ignacy Gurbski. Urodził się w 1861 r. w Lipnie. Od 12 lipca 1893 był lekarzem powiatowym i na tym stanowisku pozostawał do 1914 r. Był pierwszym właścicielem lokalnej sieci telefonicznej (1910 r.). w latach 1918-1924 prowadził w Radomsku prywatną praktykę, potem przeniósł się do Płocka. W Radomsku działał społecznie w straży ogniowej, Towarzystwie Muzyczno-Dramatycznym, towarzystwach kredytowych, PCK, udzielał pomocy lekarskiej ubogim w ramach działalności w Towarzystwie Dobroczynności dla Chrześcijan. Zmarł 29 kwietnia w Płocku i tam jest pochowany. 28 listopada – naczelnikiem powiatu noworadomskiego został Dymitr Driniewicz. Na stanowisku pozostawał do ok. 1906 r.
1892		12 kwietnia – urodził się w Proszowicach Juliusz Surmacki, radomszczański nauczyciel. 29 maja 1940 r. został aresztowany w ramach akcji AB, wymierzonej przeciwko polskiej inteligencji. Trafił do obozu w Oranienburgu, gdzie zmarł 11 maja 1942 r. zachowały się jego listy z obozu, opublikowane w „Zeszytach Radomszczańskich” t. VIII w 2014 r. 1 maja – spektakl amatorski pod kierunkiem Kazimierza Soczołowskiego i Feliksa Myslińskiego. Dochód na rzecz straży ogniowej.
1893		4 stycznia – zatwierdzono statut Stowarzyszenia Spożywców Urzędników Instytucji Państwowych i Społecznych Powiatu Radomszczańskiego. Dwa lata później stowarzyszenie miało 53 członków. – powstała kolejna szkoła prywatna w Radomsku. Prowadziła ją pani Puszewska, na początku XX w. na ul. Częstochowskiej działała szkoła Marii Marzantowicz, która była kontynuacją szkoły Puszewskiej. Szkoła Marzantowicz działała do 1 lipca 1914 r. Kolejną właścicielką była Jadwiga Chomicz.
1894		7 kwietnia – konsekrowano w Noworadomsku cerkiew pod wezwaniem św. Sergiusza Cudotwórcy z Radoneża. Mieściła się ona w budynku koszar i początkowo służyła głównie stacjonującym w mieście carskim żołnierzom. W 1909 r. rozpoczęto budowę nowej, już murowanej świątyni. Powstała ona przy zbiegu ulic Narutowicza i Staszica. Projekt świątyni stylizowanej na bizantyjską stworzył warszawski inżynier Fedders. Zbudowano ją z korwinowskiej cegły, z zewnątrz była ozdobiona gzymsami, pilastrami i kolumienkami z szydłowieckiego piaskowca. Całość otoczono metalowym płotem z podmurówką. Świątynia została poświęcona 28 grudnia 1912 r. Ikonostas, zdobiona ikonami wewnątrz ściana, została wykonana z bejcowanego dębu w moskiewskiej pracowni „Witalej i Słonow”. W czasie I wojny światowej większość prawo-sławnych mieszkańców Radomska została ewakuowana w głąb Rosji. Po zakończeniu wojny obiekt przejął Polski Komitet Pomocy Dzieciom i zaadoptował ją na kuchnię i stołówkę dla dzieci. W 1925 r. władze miasta podjęły decyzję o rozbiórce cerkwi. 10 października – urodził się w Borownie Edward Olbrychowski, ochotnik w wojnie 1920 r., walczył w Błękitnej Armii gen. Józefa Hallera. Za udział w walkach został odznaczony Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości i Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921. Od 1922 r. był policjantem w Radomsku, od 1933 r. w Gomunicach i ponownie od 1938 r. w Radomsku. 2 września 1939 r. wraz z innymi policjantami był ewakuowany w kierunku wschodnim. Dostał się do niewoli sowieckiej, trafił do obozu w Ostaszkowie. Tam został za mordowany 9 kwietnia 1940 r. i spoczywał w Miednoje. 26 października – w Chełmie urodził się Lucjan Kwaśniewski, burmistrz Radomska w latach 1935-1940. Był nauczycielem, przedsiębiorcą, członkiem POW, brał udział w wojnie 1920 r. W czasie okupacji pomagał Żydom, od 1942 r. ukrywał się w Częstochowie pod zmienionym nazwiskiem. Po wojnie włączył się w działania częstochowskiej Narodowej Demokracji, za co został skazany na więzienie, ale podlegał amnestii. Resztę życia spędził w Częstochowie. Zmarł 13 lutego 1975 r. 7 grudnia – urodził się we wsi Biskupice w powiecie wielickim Antoni Pajdak, działacz niepodległościowy, adwokat, polityk. Z domu wyniósł przekonania socjalistyczne, jego ojciec był działaczem PPSD. Od lat młodzieńczych należał do ruchów niepodległościowych, po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich. Po tzw. „kryzysie przysięgowym” z 1917 r. został wysłany przez Austriaków na front włoski, skąd wrócił dopiero w 1919 r. Po ukończeniu studiów prawniczych i zdobyciu tytułu doktora praw (UJ), rozwinął swoją działalność w PPS. Na 1923 r. datuje się jego pierwszą przygodę z Radomskiem, gdy przez 3 lata pracował w tutejszym starostwie jako referent. W 1928 r. został wybrany przez radnych PPS na prezydenta miasta Radomska, jednak po dwóch latach został odwołany wskutek rozgrywek politycznych na szczeblu państwowym. W czasie wojny pracował w strukturach cywilnych Państwa Podziemnego, od 1943 r. był zastępcą Delegata Rządu RP na Kraj. 27 marca 1945 r. został aresztowany przez Sowietów i sądzony w tzw. „procesie szesnastu” w Moskwie. Z ZSRR powrócił w 1955 r. W czasach PRL był aktywnym opozycjonistą, m.in. współzałożycielem KOR. Zmarł 20 marca 1988 r. w Warszawie. – w wieku 66 lat zmarł August Czarniecki, były sędzia pokoju okręgu radomskiego (radomszczańskiego), właściciel Dobryszyc i Rząsawy.
1895		29 marca – w Carskim Siole delegacje składały życzenia z okazji zaślubin najjaśniejszego państwa. Ziemiaństwo z guberni piotrkowskiej reprezentowali m. in. Bolesław Skórzewski, właściciel majątku Chełmo koło Radomska, Józef Ostrowski z Maluszyna, Stefan Lubomirski z Kruszyny. 5 maja – w Carskim Siole cesarz Rosji Mikołaj II zatwierdził statut akcyjnej mebli wiedeńskich „Jakuba i Józefa Kohnów”. Fabryka została przekształcona w spółkę akcyjną z kapitałem zakładowym 300 tys. rubli. W 1898 r. były plany podniesienia kapitału do miliona rubli. 15 października – spłonęła fabryka sztucznej wełny wraz z maszyną parową należąca do Szai Ruziewicza (zm. w 1900 r.). – odnowiono kaplicę św. Rozalii w Radomsku.
1896		4 stycznia – zmarł ks. Wincenty Gajewski, który jest znany jako budowniczy nowego kościoła farnego w Radomsku. W testamencie na kościół w Radomsku przeznaczył 1 tys. rubli (zob. 5 kwietnia 1823 r.). 20 marca – pożar w fabryce lakierów Szai Ruziewicza, straty wyniosły 1150 rubli. Fabryka była ubezpieczona w towarzystwie ubezpieczeniowym na 820 rubli, a ubezpieczenie rządowe wynosiło tylko 50 rubli. 20 kwietnia – pożar fabryki ceraty należącej do Szai Ruziewicza, spłonął budynek służący do przetapiania różnych tłuszczów, strata 900 rubli. To już 8 pożar fabryk w ostatnich latach, m.in. dwa tartaki parowe, młyn parowy, fabryka sztucznej wełny. 29 kwietnia – zmarł Aleksander Ostrowski, kiedyś członek Rady Stanu Królestwa Polskiego, gubernator radomski od 1862 r., od 1863 r. dyrektor główny komisji spraw wewnętrznych, od 1872 r. członek komitetu Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego i jego prezes od 1874 r. do 1890 r., właściciel Maluszyna. sierpień – Paulina Lucyna Paszewska założyła prywatną pensję żeńską. Początkowo miała jedną klasę, od 1899 r. dwie klasy. Ok. 1904 r. szkoła przeszła na własność Marii Marzantowicz – „Kurier Warszawski” podawał, że w Radomsku od 3 lat istnieje nieformalna spółka biblioteczna. Należy do niej 21 osób. Co roku wpłacały one pieniądze, za które kupowano książki. Czytali je wszyscy członkowie, a po roku książki rozlosowywano między nich. – powstają dwie drukarnie w Radomsku. Jedną otwiera Pański z Piotrkowa, drugą miejscowy przedsiębiorca Gidberd. – delegatami obywateli ziemskich guberni piotrkowskiej na koronację cara Mikołaja II byli August Ostrowski, Julian Ostrowski i ks. Stefan Lubomirski. – staraniem ks. Karola Koryckiego powiększono i rozpoczęto budowę ogrodzenia cmentarza parafialnego (prace trwały jeszcze w 1900 r.).
1897		1 kwietnia – Aleksandr Aleksiejewicz Kachanow został zastępcą naczelnika powiatu do spraw policyjnych i jednocześnie naczelnikiem straży ziemskiej w powiecie noworadomskim. 4 maja – urodził się w Radomsku Kazimierz Mikołajewski. Uczył się w szkole Antoniego Żylińskiego. W 1913 r. zaczął służbę w 4 Pułku Kirasjerów w Gatczynie. Po wybuchu I wojny światowej walczył w szeregach swojej macierzystej jednostki. W czasie rewolucji lutowej utworzył polski szwadron, który wszedł później w skład I Korpusu Polskiego w Rosji dowodzonego przez gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. W czasie rewolucji nadal pozostawał w Rosji, by werbować Polaków do armii. W 1918 r. wstąpił w Murmańsku do armii gen. Józefa Hallera. Brał udział w wojnie 1920 r. Po wojnie stacjonował w Grudziądzu, Lwowie, Ostrołęce. W 1938 r. awansował na majora i został oddelegowany do Częstochowy. W czasie kam-panii wrześniowej dostał się do niewoli sowieckiej. Zamordowany w 1940 r. w Charkowie. 13 października – urodził się w Dziepółci koło Radomska Tadeusz Rozpędek. W 1918 r. wstąpił do wojska, walczył na froncie polsko-ukraińskim, w wojnie polsko-bolszewickiej. 1 listopada 1921 r. rozpoczął pracę jako policjant w Radomsku. Potem od 1925 r. służył w Łucku i Równem, następnie w Kielcach, Niewachlowie, Piekoszowie i Samsonowie. Po 17 września 1939 r. dostał się do niewoli sowieckiej. Zamordowany 9 kwietnia 1940 r. w Kalininie (dzisiaj Twer), spoczywa w lesie koło Miednoje.
1898		w USA grono Żydów pochodzących z Radomska założyło Radomszczańskie Towarzystwo Pomocy Chorym. Podczas I wojny światowej jego członkowie przysyłali do Radomska pieniądze dla najbiedniejszych
1899		16 lutego – urodził się w Jedlnie koło Radomska Roman Rypson, podpułkownik pilot Wojska Polskiego II RP. W czasie I wojny światowej działał w tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej, w listopadzie 1918r. brał czynny udział w rozbrajaniu austriackich wojsk okupacyjnych w Radomsku i okolicach. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wstąpił do rodzącego się z gruzów Wojska Polskiego. Wraz z Pułkiem Ułanów Krechowieckich walczył z Ukraińcami w Galicji Wschodniej w 1919 r., a następnie w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. W 1924 r. wstąpił do Szkoły Pilotów w Bydgoszczy, a następnie Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Lotniczych w Grudziądzu. W czasie wojny obronnej 1939 r. kierował 46 Eskadrą Obserwacyjną w ramach Armii „Pomorze”. Po kapitulacji przebywał do końca wojny w niemieckich oflagach. Następnie podjął pracę w strukturach lotniczych Wojska Polskiego. W 1952 r. został zwolniony z pracy i natychmiast aresztowany. Sądzono go za szpiegostwo, był to jeden z wielu politycznych procesów epoki stalinowskiej. 28 kwietnia 1953 r. ppłk Roman Rypson został zamordowany z wyroku komunistycznego sądu. 3 października 2010 r. odsłonięto poświęconą mu tablicę pamiątkową na szkole w Jedlnie. W 2014 r. Michał Pawlikowski opublikował książkę pt. „Od kawalerii do lotnictwa. Życie i walka ppłk. pil. Romana Rypsona (1899-1953)”. 22 marca – gubernator piotrkowski zatwierdził nowy statut radomszczańskiej straży ognio-wej. 12 lipca – zatwierdzenie statutu Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego w Radom-sku. 1 sierpnia – Piotr Chanove zwrócił się do naczelnika powiatu noworadomskiego z prośbą o pozwolenie na budowę fabryki dla przerobu żelaza i stali. Rok wcześniej z inicjatywy akcjonariuszy Huty Bankowej w Dąbrowie Górniczej powstało w Radomsku Towarzystwo Metalurgiczne. O lokalizacji fabryki zwanej potocznie „Metalurgią” zadecydowało bliskość linii kolejowej oraz niskie koszty siły roboczej. Budowę zakładu zakończono w 1902 r., w tym też czasie rozpoczęła się jego częściowa eksploatacja. Wraz z rozbudową o kolejne wydziały rozszerzano także asortyment produkcji, który obejmował m.in. gwoździe, drut, śruby, szpadle, łopaty oraz widły. Na początku XX w. Radomsko stało się znaczącym ośrodkiem przemysłu metalowego. Przed I wojną światową fabryka zatrudniała około 1 tys. robotników. Przykładowo w latach prosperity 1927-1928 wytwarzała rocznie ok. 20 tys. ton różnych wyrobów. W pierw-szych dniach września 1939 r. „Metalurgia” została dotkliwie zbombardowana przez Luftwaffe, a po zajęciu miasta przez hitlerowców przeszła w niemiecki zarząd. Po wojnie fabryka została znacjonalizowana, po 1993 r. uległa zaś prywatyzacji. 21 października – powstało Radomszczańskie Towarzystwo Pożyczkowo-Oszczędnościowe. Radę Nadzorczą stanowili: Ignacy Gurbski – prezes, Bronisław Rago, Karol Borucki i Jan Szwedowski.
1900		Marzec – piotrkowski „Tydzień” podaje, że dzięki hojności księcia Stefana Lubormirskiego odnowiono tzw. „Tryptyk pławieński”, aktualnie w kościele buduje się osobny ołtarz dla tryptyku. Kilka lat wcześniej pewien archeolog angielski na jego odnowienie przekazał 10 tys. rubli.

Wiek XIX

KALENDARIUM HISTORYCZNE > WIEK XIX