Wiek XX

KALENDARIUM HISTORYCZNE > WIEK XX

1901  

9 stycznia – koncert amatorski, z którego dochód przeznaczono na zakup instrumentów dla tworzącej się właśnie orkiestry kościelnej. marzec – po zwalczeniu wszystkich przeszkód założenie resursy rzemieślniczej w Radomsku stało się w końcu możliwe 16 czerwca – w Kinemie odbyło się zebranie założycielskie Stowarzyszenia Rolniczego, będącego filią piotrkowskiego stowarzyszenia. Zebrało się 40 ziemian z okolicy Radomska.

1902  

23 sierpnia – zmarł w Strzałkowie w wieku 59 lat światowej sławy malarz Henryk Siemiradzki (zob. 24 października 1843 r.) 1 grudnia – Jan Nepomucen Humblet, absolwent wyższej szkoły farmaceutycznej w Paryżu, kupił w Radomsku aptekę i skład apteczny od pana Nowaka. Wcześniej należał on do Kazimierza Soczołowskiego

1903  

wrzesień – wdowa po Henryku Siemiradzkim wydzierżawiła Strzałków Ksaweremu Święcickiemu, właścicielowi Smotryszowa. 1 września – zaczęła działać żydowska szkoła elementarna. Pierwszym kierownikiem został F. Bogdański 29 grudnia – urodził się w Gidlach por. Mieczysław Tarchalski ps. „Marcin”. Mając 17 lat wstąpił do Korpusu Kadetów w Modlinie i brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W czasie bitwy nad Niemnem w 1920 r. został ranny. Z wojny powrócił odznaczony Krzyżem Walecznych. W 1929 r. Tarchalski ukończył SGGW na wydziale leśnym. Do czasu wybuchu wojny pracował m.in. jako adiunkt w Nadleśnictwie Gidle, a także wykładowca w szkole leśnictwa w Cieszynie. Po klęsce Polski w wojnie 1939 r. podjął pracę leśniczego w majątku Dąbrowa Zielona (pow. Radomsko). W maju 1940 r. wstąpił w szeregi ZWZ obejmując komendę Placówki i Szkoły Podchorążych w Dąbrowie Zielonej. W 1944 r. wraz z por. Florianem Budniakiem ps. „Andrzej” stworzył batalion szturmowy „Las”, który przeprowadził wiele udanych akcji partyzanckich. Po likwidacji AK Tarchalski został aresztowany przez żołnierzy AL i oddany w ręce Sowietów. Wysłano go na półwysep Kola do obozu w Kandałakszy. Do kraju wrócił w 1947 r., lecz został ponownie aresztowany i skazany na 10 lat więzienia. Na wolność wyszedł po 1955 r. Do emerytury pracował w Zarządzie Lasów Państwowych w Szczecinie. W tym mieście też zmarł 17 stycznia 1981 r. – zmarł ks. Stanisław Modrzyński (ur. w 1864 r.), święcenia kapłańskie otrzymał w 1887 r., kandydat św. teologii, rektor kościoła pofranciszkańskiego, prefekt szkół.

1904  

11 marca – zmarł w Radomsku Feliks Fabiani. Patrz 22 maja 1838 r. 26 czerwca – grono amatorów z Piotrkowa wystawiło w Radomsku przedstawienie, dochód na rzecz miejscowej straży ogniowej.

1905  

styczeń-marzec – strajk w zakładach Towarzystwa Metalurgicznego, fabrykach Thonet i Kohna. Robotnicy żądali m. in. założenia szkoły fabrycznej, na co zarządy się zgodziły. Jednak szkoła długo nie mogła powstać ze względu na brak zgody władz państwowych. W strajku powszechnym brało udział ok. 4 tys. robotników. Naczelnik powiatu prosił władze o przysłanie wojska i prawo do użycia siły. Rozruchy miały miejsce też na wsi, m.in. w Klomnicach.

27 września – Maria Marzantowicz, która przejęła szkołę po Paulinie Paszewskiej, otrzymała zgodę na utworzenie czteroklasowej pensji i naukę w języku polskim. 1 lipca 1914 r. właścicielka opuściła Radomsko a szkołę przejęła Jadwiga Chomicz. październik – powstała szkoła wieczorowa dla analfabetów, prowadził ją Antoni Żyliński. Do szkoły zapisało się od razu 300 osób w różnym wieku. Oprócz nauki czytania i pisania, lekarz powiatowy Ignacy Gurbski wykładał nauki przyrodnicze, jeden zaś z prawników wyjaśniał zasady prawa. 31 grudnia – przedstawienie amatorskie w Kinemie.
1906  

14 lutego – zmarła Tekla Gwoździk z domu Rzeszotarska. Urodziła się 20 września 1837 r. w rodzinnym majątku Pniewo w parafii Koziebrody. Do Radomska przyjechała z Warszawy, gdzie mieszkała po śmierci ojca z matką i rodzeństwem. Początkowo pracowała w Radomsku w pensji żeńskiej, którą prowadziła jej kuzynka Teodozja Tomaszewska. Od 1866 r. administrowała pensją, a od 1867 r. otrzymała pozwolenie na założenie własnej, trzyklasowej pensji żeńskiej. W 1905 r. otrzymała pozwolenie na prowadzenie zajęć w języku polskim. Pochowana jest na starym cmentarzu w Radomsku. marzec – naczelnikiem powiatu noworadomskiego został Iwan Ostaszkin. Na stanowisku pozostawał do grudnia tego roku. 15 marca – zmarł w Łodzi, ale pochowany został w Piotrkowie, Apolinary Czekalski. Urodził się w Radomsku 1 stycznia 1865 r. Ukończył szkołę Feliksa Fabianiego a następnie gimnazjum w Piotrkowie, w 1888 r. skończył studia prawnicze w Warszawie. Od 1894 r. był członkiem Ligi Narodowej, włączył się wraz z żoną w działalność niepodległościową. W 1896 r. został aresztowany w miejscowości Granica, gdy przewoził nielegalną prasę. Został skazany na zesłanie. Trafił do guberni wiatskiej i Besarabii. Do kraju wrócił w 1902 r. 5 czerwca – zmarł Fabian Chmurzyński (ur. 1829). Od 1 stycznia 1867 r. był sekwestratorem powiatu radomszczańskiego, w 1889 r. odszedł na emeryturę. W Radomsku kupił ziemię zabraną przez władze carskie franciszkanom. Odsprzedał je potem francuskiej firmie budującej Metalurgię. Zebrał materiały o Radomsku do Słownika geograficznego Królestwa Polskiego. Był inicjatorem powstania Stowarzyszenia Spożywców Urzędników, działał w Towarzystwie Dobroczynności dla Chrześcijan. Jedyna córka zmarła w dzieciństwie, prawie cały majątek przekazał na cele charytatywne, m.in. Towarzystwu Dobroczynności podarował plac pod budowę ochronki. 30 czerwca – Jurij Konstantynowicz Smirnow został zastępcą naczelnika powiatu do spraw policyjnych i jednocześnie naczelnikiem straży ziemskiej w powiecie noworadomskim. 13 lipca – dokonano zamachu na urzędnika akcyzy Mikołaja Alfierjewa. Został trafiony czterema kulami, przewieziono go do szpitala w Piotrkowie, gdzie zmarł po kilkunastu dniach. Sprawcy, których miało być 3, zbiegli. 7 grudnia – urodził się we wsi Taras pod Przedborzem Władysław Chudy, pułkownik WP, kombatant II wojny światowej. Po ukończeniu szkoły podstawowej w Przedborzu, kontynuował naukę w Radomsku. W 1929 r. rozpoczął służbę w Wojsku Polskim, które to stało się jego powołaniem. Bez trudu został przyjęty do Szkoły Podchorążych Piechoty w Ostrowi-Komorowie, którą ukończył w 1932 r. W latach 30. służył m.in. w 72 PP w Radomiu. Podczas wojny obronnej walczył jako dowódca kompanii w 134 PP. 9 września 1939 r. został ciężko raniony odłamkiem pocisku. Ostatecznie trafił do szpitala w Brześciu Litewskim, który po 17 września został zajęty przez Armię Czerwoną. Władza sowiecka osadziła Chudego w więzieniu, a po przeszło roku skazała jako „element niebezpieczny” na 10 lat łagru w Republice Komi. Od nieuchronnej śmierci uratował go układ „Sikorski-Majski”, o utworzeniu Armii Polskiej w ZSRR. „Nieludzką ziemię” opuścił w 1942 r. Jako kapitan walczył w bitwie pod Monte Cassino, a następnie Ankoną i Bolonią. Za męstwo wykazane w czasie walki otrzymał Krzyż Walecznych i awans na majora. Po wojnie pozostał na emigracji, wraz z żoną osiedlił się w Wielkiej Brytanii. Zmarł w Londynie 3 lipca 1995 r. – w Radomsku zaczyna działać Syjonistyczno-Socjalistyczna Partia Robotnicza, która w 1917 r. weszła w skład Żydowskiej Partii Socjalistycznej „Ferajnigte” („Zjednoczeni”). W wyborach do Rady Miejskiej w Radomsku 5 października 1919 r. 4 mandaty zdobyli członkowie tej partii: Herszlik Krauze (zecer), Adolf Horowicz (fotograf), Zenajda Horowicz (nauczycielka), Izaak Cymberknopf (jubiler). W wyborach z 7 maja 1922 r. wraz z Poale Sjon Lewica utworzono Żydowski Komitet Wyborczy (Zjednoczenie Socjalistów Żydowskich). Z jego ramienia do rady weszli ponownie Herszlik Krauze i Adolf Horowicz. W następnych latach znaczenie tej partii malało, w szczątkowej formie dotrwała do 1939 r. Z inicjatywy Ferajnigte w 1921 r. powstało Żydowskie Towarzystwo Gimnastyczno-Sportowe „Hakoach” (hebr. Siła).

1907  

20 stycznia – urodził się w Wieruszowie ks. Brunon Magott, proboszcz w Radomsku w latach 1960-1968. Zmarł 8 listopada 1987 r. w Dąbrowie. Pochowany w Wieruszowie. 15 lutego – Urodził się Kazimierz Kałkusiński. Miał ośmioro rodzeństwa. Jednym z jego braci był Czesław Kałkusiński, legendarny „Czechura”, który wraz z Henrykiem Fajtem tworzył słynny duet twórców. Ich dziełem jest m. in. Partyzancka pieśń „Jędrusiowa dola”. grudzień – naczelnikiem powiatu noworadomskiego został Fiodor Makarow. Na stanowisku pozostawał do czerwca 1912 r. – pod koniec 1905 lub na początku 1906 r. powstało Towarzystwo Dobroczynności dla Chrześcijan w Radomsku.

1908  

14 stycznia – Władymir Nikołajewicz Czernogołowkin został zastępcą naczelnika powiatu do spraw policyjnych i jednocześnie naczelnikiem straży ziemskiej w powiecie noworadomskim. 1 marca – rozpoczęło działalność Towarzystwo Wzajemnego Kredytu. Do zarządu wybrano: Feliksa Myślińskiego, Jana Humbleta, Izraela Rechtermana. W skład rady wchodzili: Kazimierz Soczołowski, Walerian Bugajski, Jakub Fryde, Bohdan Gębarzewski, Tadeusz Ostrowski, Jan Raykowski, Majer Rosenbaum, Stefan Warchoł, Wieńczesław Zaremba. W 1909 r. liczyło 293 członków. 20 marca – utworzono jednoklasową prywatną szkołę mieszaną. Prowadziło ją XX. Koło Towarzystwa „Jedność” Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. Uczęszczały do niej dzieci pracowników kolei. Działała do ok. 1911 r., potem brak danych na jej temat. 2 września – dawna szkoła F. Fabianiego, prowadzona wówczas przez Antoniego Żylińskiego, otrzymała zgodę na rozszerzenie do 4 klas z programem państwowego progimnazjum. Nie miała jednak praw egzaminowania, jednak dobrze przygotowywała do egzaminów w szkołach z takimi uprawnieniami. Mieściła się w domu Fabianiego przy ul. Długiej, potem od 1910 r. na Strzałkowskiej. Działała do 1919 r. 13 listopada – zmarł Józef Oksiński. Został pochowany we Lwowie na wzgórzu powstańców 1831 i 1863 roku. Był on uczestnikiem walk pod Kruszyną 29 sierpnia 1863 r. Patrz. 19 marca 1840 r.

1909  

8 kwietnia – urodził się w Brzeżanach na Podolu Stanisław Sankowski. I wojna światowa spowodowała, iż rodzina Sankowskich przeniosła się do Radomska. W 1927 r. S. Sankowski zdał maturę w gimnazjum Stanisława Niemca. Następnie kształcił się na Wydziale Filozoficzno-Humanistycznym UJ. Od lat młodzieńczych wykazywał zainteresowanie historią. Jego pierwszą pracą zawodową było porządkowanie archiwum magistratu Radomska. Nie dziwne zatem, że na temat pracy magisterskiej wybrał właśnie dzieje Radomska. W czasie wojny obronnej walczył jako dowódca 2 kompanii w 25 pp. Dostał się do niewoli niemieckiej i do końca wojny przebywał w obozach jenieckich. Po powrocie do Radomska pracował nieprzerwanie do 1972 r. jako nauczyciel historii. Przez wiele lat walczył o powołanie Muzeum Regionalnego, co zostało urzeczywistnione w lipcu 1970 r. Stanisław Sankowski zmarł 22 marca 1993 r. W 2008r. Muzeum Regionalne otrzymało imię Stanisława Sankowskiego. 29 lipca – w Łodzi urodził się Bronisław Skura Skoczyński. Do wybuchu II wojny pracował jako robotnik w łódzkich fabrykach, służbę wojskową zakończył w stopniu kaprala. Należał do Robotniczego Klubu Sportowego Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, gdzie uprawiał boks. We wrześniu 1939 r. brał udział w obronie Warszawy. Dostał się do niewoli, ale udało mu się uciec. Włączył się w konspirację. Został aresztowany, uciekł w kwietniu 1940 r. i zamieszkał we wsi Wierzbowiec koło Przedborza. W odwecie Niemcy aresztowali i zamordowali jego żonę i córkę. Wstąpił do AK, brał udział w wielu akcjach. M. in. wykonał wraz z Zygmuntem Czerwińskim ps. „Staw” wyrok śmierci na szefów gestapo w Radomsku W. Bergerze i J. Wagnerze 27 maja 1943 r. W 1944 r. był ciężko ranny w potyczce pod Antoniowem. Awansowany na porucznika. Po wojnie ujawnił się, nie był zwolennikiem dalszej walki. W 1951 r. ponownie się ożenił, a po kilku latach rozwiódł. Z powodu choroby amputowano mu nogę. Zmarł 20 kwietnia 1962 r. w Łodzi i tam jest pochowany na cmentarzu na Dołach. W Radomsku od 1990 r. ma swoją ulicę (dawna Wąwozowa), podobnie w Łodzi (dawna K. Libknechta). 1 września – zaczęła działalność prywatna szkoła początkowa mieszana Franciszka Szeffera. Początkowo mieściła się przy ul. Kietlińskiej, od 1910 r. przy Przedborskiej 39. 7 września – urodził się ks. Władysław Kasprzak, proboszcz w Radomsku w latach 1968-1969. Zmarł 28 kwietnia 1984 r. w Piotrkowie Trybunalskim. 12 grudnia – urodził się w Radomsku Bolesław Szwedowski, farmaceuta, podporucznik rezerwy. Został zmobilizowany w sierpniu 1939 r., dostał się do sowieckiej niewoli. Zginął w Katyniu w 1940 r. – w mieście założono sieć telefoniczną. Centrala znajdowała się w domu Najkrona na ul. Kaliskiej, a później w domu Kalickiej na tej samej ulicy. Właścicielem przedsięwzięcia był lekarz Ignacy Gurbski. W 1910 r. sieć sięgała już do Kodręba, Smotryszowa, Bogwidzowów, w 1911 r. także Stobiecko Szlacheckie, Gidle, Cielętniki, Maluszyn. W sierpniu 1910 r. centrala liczyła 100 abonentów.

1910  

1 stycznia – z Łodzi przybył do Radomska przedsiębiorca kinematografu Moderna. Zapowiadano pokaz obrazów, ale ze względów technicznych nie odbył się. Naczelnik straży ziemskiej zarządził na prośbę zdenerwowanej publiczności zwrot pieniędzy za bilety. Debiut kina w mieście był więc nieudany. W sierpniu tego roku na kilka dni przyjechał teatr „Expres”, który dawał pokazy teatralne i kinowe. Od 15 października w mieście swoje pokazy dawała firma kinematogra-ficzna „Odeon”. 8 grudnia zaprezentowano film z pogrzebu Lwa Tołstoja. 20 marca – na placu ćwiczeń koło Kinemy sadzono drzewa. 50 kasztanowców podarował J. Tymowski, 100 drzewek Józef Ostrowski z Maluszyna. W 1911 r. straży zbudowali tam trzypiętrową wieżę ćwiczeń. 30 marca – urodził się w Rzejowicach Stanisław Sojczyński ps. „Warszyc”. W czasie II wojny światowej walczył z okupantem będąc w strukturach AK. Stworzył dobrze zorganizowany Podobwód AK Rzejowice. Od 1942 r. sprawował funkcję zastępcy Komendanta Obwodu AK Radomsko, a także kierował komórką Kedywu. W nocy z 7 na 8 sierpnia 1943 r. oddziały pod jego dowództwem rozbiły areszt miejski w Radomsku, skąd uwolniły przetrzymywanych tam członków podziemia zbrojnego. Po wojnie Sojczyński nie złożył broni, powołał do życia Konspiracyjne Wojsko Polskie, które za swój cel obrało sobie walkę z wszelkimi przejawami bezprawia. Dotyczyło to zwłaszcza działalności Urzędu Bezpieczeństwa oraz Milicji Obywatelskiej. W nocy 19/20 kwietnia 1946 r. jeden z jego oddziałów dokonał ataku na areszt miejski w Radomsku, skąd uwolniono kilkadziesiąt przetrzymywanych przez UB osób. Po tej akcji władza ludowa rozpoczęła szeroko zakrojoną akcję mającą na celu rozbicie struktur KWP i dotarcie do samego komendanta. 27 czerwca 1946 r. Sojczyński został schwytany w Częstochowie przez specjalną grupę “bezpieki”. W grudniu tegoż roku skazano go na karę śmierci. Prawdopodobnie został zamordowany na łódzkiej strzelnicy na Brusie dnia 19 lutego 1947 r. Do dziś nie udało się ustalić miejsca jego pochówku, pomimo intensywnych poszukiwań. Pośmiertnie awansowany na generała brygady w 2010 r. W Radomsku od lat. 90. XX w. ma swoją ulicę, w Kamieńsku pomnik a w rodzinnych Rzejowicach obelisk koło szkoły. 27 kwietnia – otwarto wystawę ruchomą w Radomsku, z miejscowych wystawiły swoje produkty firmy: J. Husarzewskiego z produktami drewnianymi, M. Czajczyńskiego, który produkował rondle, czajniki, kubły, W. Katuszewski prezentował wyroby odlewnicze, swój kramik z wyrobami cukierniczymi i kwasem chlebowym miał też A. Szewczyk. Zaprezentowała się też Metalurgia. Wystawę zamknięto 4 maja. 15 maja – poświęcenie sztandaru cechu ślusarsko-mechanicznego. W tym dniu świętowano też rocznicę bitwy pod Grunwaldem. Kościół parafialny wypełniony był po brzegi, świętowały fabryki, w czasie mszy zamknięte były polskie sklepy. 18 maja – rozpoczęto budowę kościoła ewangelickiego w Radomsku. 30 października – komendant straży ogniowej Stefan Kostecki otrzymał w podziękowaniu za służbę od strażaków piękny i kosztowny album z ich zdjęciami. 30 listopada – na emeryturę odszedł burmistrz Karol Stanisławski, który na tym urzędzie spędził 16 lat. grudzień – w sposób formalny powiększono terytorium miasta. Do kategorii miejsc mieszkalnych zaliczono Zakrzówek Narodowy, Folwarki (do nieruchomości leśniczego), Bartodzieje, Brzeźnickie Glinianki, zagrody przy Przedborskiej do cmentarza ewangelickiego oraz na ul. Św. Rozalii do kaplicy i granicy majątku Młodzowy. – pożar fabryki mebli Braci Kohn, ocalał tylko dom robotniczy.

1912  

19 stycznia – urodził się w Rakowie (dziś Częstochowa) Henryk Fajt ps. „Garda”. Pochodził z rodziny robotniczej, jego ojciec pracował jako mistrz budowlany. W 1913 r. rodzina przeprowadziła się do Radomska. Fajt odziedziczył po swoich przodkach nieprzeciętne zdolności muzyczne, jego dziadek pod koniec XIX w. śpiewał jako jedyny Polak w Chórze Kozaków Dońskich. Swoją edukację Fajt dzielił między gimnazjum handlowe, a naukę śpiewu i gry na organach i fortepianie. Do czasu wybuchu II wojny św. pracował m.in. jako organista w kościele parafialnym św. Lamberta i pianista w niemym kinie, zwanym ówcześnie „Teatrem Świetlnym Kinema”. W czasie wojny należał do struktur Armii Krajowej, prowadził lekcje śpiewu w „Szarych Szeregach”, współorganizował konspiracyjne koncerty. Po wojnie pracował jako nauczyciel muzyki w radomszczańskich szkołach. W 1956 r. objął kierownictwo orkiestry symfonicznej w Radomsku. W latach 30. XX w. rozpoczęła się jego długoletnia współpraca artystyczna z kolegą z lat dzieciństwa Czesławem Kałkusińskim. Jej efektem było wiele utworów muzycznych, w tym konspiracyjna „Jędrusiowa Dola”. Henryk Fajt zmarł 9 grudnia 1988 r. po ciężkiej chorobie. 6 lutego – urodził się w Radomsku Zdzisław Rudowski, działacz społeczny. Od 1926 r. należał do harcerstwa. Był redaktorem „Gazety Radomskowskiej” od 1935 r. do wybuchu wojny oraz „Niwy Czerwonokrzyskiej”. W maju 1940 r. aresztowany w ramach „Akcji AB”, trafił do obozu Sachsenhausen. Po wojnie mieszkał na Śląsku, nadal działał w harcerstwie. Zmarł 3 listopada 1988 r. w Bytomiu. W 2012 r. Krąg „Liść Dębu” obchodził jubileusz 35-lecia i przyjął imię założyciela hm. Zdzisława Rudowskiego. 20 marca – urodził się w Radomsku Czesław Kałkusiński ps. „Czechura”. Był synem Andrzeja i Bronisławy z domu Adamkiewicz. Kałkusiński ukończył siedmioklasową szkołę powszechną im. Władysława Reymonta, a następnie rozpoczął naukę w męskim Gimnazjum Humanistycznym prowadzonym przez Stanisława Niemca. Naukę kontynuował w Szkole Rolniczej im. Władysława Reymonta w Dobryszycach. W 1935 r. zdał eksternistyczną maturę. Podczas lat nauki nawiązał znajomość z początkującym muzykiem Henrykiem Fajtem. Współpraca, która okazała się być długotrwałą, zaowocowała w tym okresie kilkoma utworami m.in. „Radomsko o zmroku”, „Łzy otrzyj dziewczyno”. Następnie pracował w ośrodkach wychowawczych m.in. w Studzieńcu. Zajmował się pracą artystyczno-oświatową, prowadził na terenie ośrodka teatr amatorski. Tak doczekał okupacji kraju przez wojska niemieckie. W 1940 r. wstąpił do Związku Walki Zbrojnej (od 1942 r. AK) przyjmując pseudonim „Czechura”. W lutym 1944 r. został aresztowany przez Gestapo. Po szczęśliwej ucieczce wrócił do Radomska. Tutaj dostał przydział do oddziału leśnego dowodzonego przez Floriana Budniaka „Andrzeja”. Po kilku tygodniach został przeniesiony do służby garnizonowej, gdzie pracował nad kontynuacją wydawnictwa zbioru poezji i prozy pt. „Echa Leśne”. Jego najbardziej znane utwory, takie jak „Leśna Somosierra” i „Jędrusiowa Dola”, zostały wydane w podziemiu w 1944 r. Największe uznanie przyniosły mu piosenki partyzanckie „Jędrusiowi dola” i „Wrócą chłopcy malowani”. Po zakończeniu wojny pracował m.in. jako wychowawca ośrodka w Radzicach k/Opoczna. Zmarł 25 lipca 1988 r. 13 czerwca – naczelnikiem powiatu noworadomskiego został Jurij Dimitriewicz Woroniec. Na stanowisku pozostawał do sierpnia 1913 r. 28 grudnia – poświęcono budynek nowej cerkwi przy ulicy Piotrkowskiej (dzisiejsza ul. Narutowicza).

1913  

5 marca – urodził się w Woli Rożkowej koło Radomska porucznik Jan Rogulka ps. „Grot”. Z zawodu był nauczycielem, lecz wobec wybuchu wojny przyszło mu spełniać żołnierski obowiązek. W czasie okupacji związał swój los z podziemiem zbrojnym, a zwłaszcza postacią Stanisława Sojczyńskiego. Był jego adiutantem w I Batalionie 27 pp. AK, pod jego komendą kierował jednym z oddziałów w czasie akcji odbicia więźniów z aresztu miejskiego w Radomsku z 7/8 sierpnia 1943 r. Zakończenie wojny nie zmieniło tej zależności. W miejscu Armii Krajowej pojawiło się Konspiracyjne Wojsko Polskie. Jako żołnierz tego ugrupowania Rogulka dowodził batalionem „Żniwiarka”. W nocy z 19 na 20 kwietnia 1946 r. poprowadził oddział, który dokonał ataku na areszt w Radomsku. Po tej akcji rozsierdzona władza komunistyczna rzuciła w pogoń za partyzantami duże siły UB i KBW. Doszło do schwytania Rogulki i jego podkomendnych. Sądzono ich na sesji wyjazdowej częstochowskiego sądu, która odbyła się 7 maja 1946 r. w budynku „Kinemy” w Radomsku. Dowódca wraz z 11 podkomendnymi został skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano dwa dni później. Po egzekucji ciała zamordowanych pozostawiono w poniemieckim bunkrze w Bąkowej Górze. 4 kwietnia – urodził się w Radomsku Bolesław Kil ps. „Kolec”, „Ponury”. W 1937 r. komendant Związku Strzeleckiego w Radomsku, pracownik Metalurgii. Żołnierz AK i KWP, dowodził akcją wykonania wyroku na Jakubie Cukiermanie, funkcjonariuszu UB w Radomsku, brał udział w akcji rozbicia aresztu 19/20 kwietnia 1946 r. 4 marca 1947 r. ujawnił się w Łodzi, rok później wyjechał do Wrocławia. 13 października 1950 r. został aresztowany, wyszedł 17 stycznia roku następnego. Do końca lat 60. był inwigilowany. Zmarł 2 listopada 2001 r. we Wrocławiu. 15 czerwca – rozpoczęły się prace przy nowej polichromii w kościele św. Lamberta w Radomsku. Wykonawcę prac wyłoniono w drodze konkursu przy współpracy z Towarzystwem Opieki nad Zabytkami Przeszłości, ale wykonanie prac powierzono laureatowi drugiego miejsca – Janowi Brzezińskiemu. Prace trwały do września 1914 r. 25 czerwca – urodził się w Rzejowicach ppor. Jan Kaleta „Postrach”. Z zawodu był nauczycielem, pracował w Szkole Podstawowej w Rzejowicach. Służbę wojskową odbywał w 37 pp. w Kutnie. Brał udział w wojnie obronnej 1939 r., walczył z 37 pp. w rejonie Skierniewic, Warszawy, Kraśnika, Zamościa. 20 września jego oddział został rozwiązany wobec ataku wojsk radzieckich na Polskę. Kaleta przedzierał się lasami, by dotrzeć w listopadzie do Rzejowic. Po powrocie w rodzinne strony włączył się w konspirację jako żołnierz Służby Zwycięstwu Polski – (następnie ZWZ/AK). Jako jeden z pierwszych tworzył zręby podziemia zbrojnego na terenie ziemi radomszczańskiej. Sprawował kolejno funkcję zastępcy inspektora Podobwodu Rzejowice, dowódcy 1 plutonu w oddziale por. Stanisława Sojczyńskiego „Zbigniewa”, a następnie dowódcy III plutonu krypt. „Zyndram”. Odznaczony Krzyżem Walecznych. W tzw. II konspiracji przydzielono mu Komendę Powiatową KWP w Łodzi, która jednak nie rozwinęła szerszej działalności. Aresztowany 30 czerwca 1946 r. i skazany na karę 7 lat więzienia, złagodzoną następnie na 3 lata . Zmarł 2 maja 1990 r. w Łodzi. 1 lipca – uruchomiono połączenia telefoniczne Radomska z Przedborzem. W mieście było 126 abonentów telefonicznych. 13 lipca – zmarł w swojej willi w Kamieńsku Ludwik Świdziński, sędzia śledczy. Urodził się w 1874 r. w Radomsku, ukończył Szkołę Główną w Warszawie. Od 1875 r. pracował w Radomsku jako sędzia pokoju, potem jako sędzia śledczy oddziału IV (noworadomskiego) Sądu Okręgowego w Piotrkowie. Udzielał się także społecznie. W 1902 r. został odznaczony Orderem św. Stanisława. W swej pracy sędziego prowadził m. in. sprawę zakonnika z Jasnej Góry, Damazego Macocha, oskarżonego o morderstwo. Pochowany został na starym cmentarzu w Radomsku 18 lipca 1 września – naczelnikiem powiatu noworadomskiego został Aleksander Kachanow. Na stanowisku pozostawał do grudnia 1914 r. 20 września – Iwan Zabicki został zastępcą naczelnika powiatu do spraw policyjnych i jednocześnie naczelnikiem straży ziemskiej w powiecie noworadomskim. 5 listopada – powstało Stowarzyszenie Rzemieślników Chrześcijan pod wezwaniem św. Stanisława w Radomsku. 26 listopada – urodził się w Radomsku Marian Nitecki ps. „Pikador”. W 1938 r. ukończył Szkołę Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu. Przed wojną służył w stopniu podporucznika w 1 Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Podczas wojny obronnej dowodził plutonem szwoleżerów, z którym walczył w okolicach Przasnysza, Pułtusku, Wyszkowa, Biłgoraju. Po walkach pod Suchowolą jego oddział został wzięty do niewoli niemieckiej. Nitecki uciekł jednak z transportu i na początku października powrócił do rodzinnego Radomska. Wkrótce został żołnierzem Związku Walki Zbrojnej, był także komendantem Obwodu Radomszczańskiego. Zagrożony aresztowaniem przeniósł się na teren powiatu Włoszczowa, gdzie objął funkcję komendanta podobwodu III. W 1944 r. stworzył oddział ułanów, który wchodził w skład 7 Dywizji Piechoty AK. Wraz z nim „Pikador” uczestniczył w wielu bitwach i potyczkach z Niemcami. Za zasługi został odznaczony Krzyżem Walecznych. Po wojnie był inwigilowany przez ówczesny system, kilka razy aresztowany przez UB. W 2007 r. awansowano go na generała brygady, zmarł 11 września 2008 r.

1914  

17 lutego – pogrzeb lekarza Juliana Kulskiego, zmarł 14 lutego. Urodził się w 1834 r. w Krakowie, w 1858 r. ukończył medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim. W radomszczańskim szpitalu pracował od ok. 1863 do 1879 r., potem prowadził prywatną praktykę lekarską. Był jednym z założycieli straży ogniowej w Radomsku, Stowarzyszenia Spożywczego Urzędników, był prezesem Towarzystwa Dobroczynności. Pochowany na starym cmentarzu. W 1919 r. na murze klasztoru odsłonięto poświęconą mu tablicę. 27 lipca – urodził się w Słupcy Aleksy Rdesiński ps. „Szary”. W 1936 r. po ukończeniu Państwowego Seminarium Nauczycielskiego został powołany do wojska, gdzie odbył służbę w 68 PP. W 1938 r. otrzymał etat nauczyciela we wsi Zagórze pod Radomskiem. Podczas wojny obronnej walczył jako żołnierz 68 PP Armii Poznań, w wyniku okrążenia cały jego batalion dostał się do niewoli. W czasie transportu do Woldenbergu podjął udaną ucieczkę i wrócił w grudniu 1939 r. do Zagórza. Został zwerbowany przez dawnych kolegów nauczycieli do pracy w konspiracji. Jako przedwojenny podoficer „Szary” prowadził szkolenia bojowe oddziałów partyzanckich. Brał czynny udział w akcjach bojowych m.in. podczas ataku na Radomsko z 7/8 sierpnia 1943 r., starciach pod Krzepinem, Kossowem i Michałowem w 1944 r. Po zajęciu ziemi radomszczańskiej przez Sowietów, wyjechał do rodzinnej Słupcy. Tam wobec zainteresowania Milicji jego osobą, zarejestrował się w komisji poborowej ukrywając stopień wojsko-wy. Wcielono go do Wojska Polskiego, w którym pełnił służbę na terenie okupowanych Niemiec do października 1945 r. Do emerytury pracował jako nauczyciel w liceum w Słupcy. Zmarł 9 grudnia 1995 r. w stopniu kapitana WP. 1 sierpnia – prawdopodobnie w tym dniu powstał Komitet Obywatelski miasta Radomska, nazywany czasami Komitetem Bezpieczeństwa Publicznego. Pierwsza wzmianka o jego istnieniu pochodzi z 8 sierpnia. Radomszczański KO był jedynym w okolicy. Komitety zawiązywane w całym kraju miały za zadanie nieść pomoc ludności cywilnej i zastępować ewakuowane urzędy rosyjskie. W skład KO w Radomsku wchodził początkowo burmistrz Julian Grabowski i 4 członków. Na jego czele stanął Feliks Myśliński. Później skład KO się zmieniał. W ramach KO powstała też Straż Obywatelska, mająca zająć się bezpieczeństwem i porządkiem. Składała się w główniej mierze ze strażaków. KO decyzją władz austriackich rozwiązano 2 września 1915 r. i nakazano wybór rady miejskiej. 10 sierpnia – około godziny 12.30 do Radomska wkroczył pierwszy oddział żołnierzy niemieckich. Było to 18 żołnierzy na koniach. Około godz. 17 wyjechali z miasta. 29 sierpnia – rozpoczęły się walki wokół Radomska. Na miasto spadały pociski artyleryjskie. Niemcy z miasta wycofali się następnego dnia, wrócili Rosjanie. Wraz z nimi przybył do miasta oddział Bonawentury Snarskiego, który u boku armii carskiej chciał budować polskie wojsko. 3-4 września – do Radomska przyjechali pierwsi emisariusze Polskiej Organizacji Narodowej i zaczęli werbunek do Legionów Polskich. 17 października – urodził się w Częstochowie Ksawery Błasiak ps. „Albert”. Po ukończeniu wydziału kolejowego Instytutu Administracji Gospodarczej w Krakowie pracował jako urzędnik Polskich Kolei Państwowych. Służbę wojskową odbył w 50 PP w Kowlu, brał udział w wojnie obronnej we wrześniu 1939 r. Od 1943 r. należał do Armii Krajowej w Obwodzie Radomsko. Jako dowódca I plutonu 27 PP brał udział w wykonywaniu akcji „Burza” na terenie m.in. ziemi radomszczańskiej. Po demobilizacji oddziałów AK, która nastąpiła w styczniu 1945 r., ukrywał się przed nową władzą. W maju 1945 r. został członkiem baonu „Manewr”, który był zaczątkiem organizacji Konspiracyjne Wojsko Polskie. Od grudnia 1945 r. był I adiutantem komendanta Stanisława Sojczyńskiego „Warszyca”. Od stycznia do marca 1946 r. dowodził komendą powiatową KWP w Radomsku. Aresztowany przez UB 29 czerwca 1946 r. i sądzony w procesie dowództwa tej organizacji w Łodzi w dniach 9-16 grudnia. Skazany na karę śmierci i zamordowany 19 lutego 1947 r. Do dziś nie udało się ustalić miejsca jego pochówku. październik – W. Weychert-Szymanowska z Krakowa założyła w Radomsku Ligę Kobiet Pogotowia Wojennego. Organizacja wspierała działania niepodległościowe. – Werbunkiem do Legionów Polskich z ramienia Komisariatu Polskiej Organizacji Narodowej (PON) kierował Włodzimierz Wiskowski przy współpracy dr Mieczysława Skrudlika i Andrzeja Kulwiecia. 2 listopada – Niemcy przygotowując się do obrony podpalili Bartodzieje, Młodzowy, Miłaczki, Stobiecko. 4 listopada wycofali się z miasta, ale wcześniej zniszczyli dworzec kolejowy. Na ich miejsce wkroczyli Rosjanie. Do połowy grudnia w okolicy Radomska trwały walki, a na miasto spadały bomby. Rosjanie z miasta wycofali się 16 grudnia, po czym rozpoczęła się okupacja austriacka trwająca do listopada 1918 r.

1915  

3 stycznia – przyjechał do miasta pierwszy pociąg po zakończeniu walk. 14 stycznia – urodził się w Babczowie koło Radomska płk Jan Załęcki ps. „Okoński”. Nauki pobierał w Radomsku. W 1938 r. został powołany do wojska, gdzie ukończył szkołę podoficerską, a także zdał maturę. W wojnie obronnej 1939 r. walczył na granicy Prus Wschodnich, a następnie brał udział w obronie stolicy. Po kapitulacji wrócił do domu rodzinnego. Wstąpił do organizacji Służba Zwycięstwu Polski. Potem pracował w strukturach Narodowej Organizacji Wojskowej. W latach 1941-1942 pełnił funkcję komendanta powiatowego w Radomsku. Na początku 1943 r. Jan Załęcki przeniósł się do Częstochowy, gdzie objął stanowisko szefa Oddziału V Łączność w Komendzie Okręgu NSZ. W czasie okupacji brał udział w różnych akcjach, między innymi w akcji rozbicia Banku Emisyjnego w Częstochowie. W kwietniu 1945 r. po powrocie w rodzinne strony Jan Załęcki został aresztowany przez UB za działalność konspiracyjną. Po przewiezieniu do Częstochowy poddano go wyniszczającemu śledztwu. Więzienie opuścił na podstawie amnestii. Działał w strukturach Konspiracyjnego Wojska Polskiego. W 1953 r. został ponownie aresztowany przez UB. Więzienie na Mokotowie opuścił w 1955 r. Zmarł 27 lipca 2008 r. 22 stycznia – w klasztorze odprawiono mszę z okazji rocznicy powstania styczniowego. Władze austriackie zezwalały, w przeciwieństwie do administracji carskiej, na umiarkowane świętowanie polskich rocznic historycznych. 3 lutego – wstrzymano całkowicie ruch na ulicach miasta. Wiązało się to z przejazdem przez Radomsko austriackiego następcy trony, arcyksięcia Karola Ferdynanda. marzec – władze austriackie nakazały usuniecie wszelkich napisów rosyjskich. 7 kwietnia – Rozkazem Departamentu Wojskowego przy Naczelnym Komitecie Narodowym utworzono w Radomsku Biuro Werbunkowe Legionów Polskich. Kierownikiem biura został emisariusz NKN Maciej Łuszczyński. Na terenie powiatu stworzono sieć placówek werbunkowych. Rekrutacja pomimo szerokiej propagandy była znacznie utrudniona, głównie ze względu na zły stan zdrowia rekrutów. Spośród 373 ochotników, którzy zgłosili się do połowy 1916, znaczna część została uznana za niezdolnych do służby. Zgłaszający się liczyli przeważnie mniej niż 25 lat, a część z nich stanowili uczniowie szkół średnich. Wśród legionistów dominowało pochodzenie robotnicze bądź inteligenckie. Większość trafiła do II Brygady i odbywała służbę w sformowanym w okolicach Piotrkowa 4 PP. W celu zwerbowania ochotników Biuro prowadziło szeroko zakrojoną akcję agitacyjną obejmującą rozpowszechnianie afiszy, broszur, czasopism, organizowanie uroczystości narodowych (Konstytucja 3 Maja, powstanie styczniowe, bitwa racławicka). Od połowy 1916 r. pobór ustał wskutek konfliktu na linii Piłsudski – Sikorski. Końcem Legionów był tzw. „konflikt przysięgowy” na wierność cesarzowi niemieckiemu. 3 maja – odbyły się w Radomsku uroczyste obchody uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Przed kościołem parafialnym kapelan Legionów Polskich ks. dr Gilewicz odprawił mszę polową. Oprócz mieszkańców w nabożeństwie wziął udział batalion uzupełniający Legionów Polskich. Następnie zgromadzeni udali się w pochodzie do kościoła OO. Franciszkanów, gdzie nastąpiło uroczyste poświęcenie tablicy ku czci Tadeusza Kościuszki. Nie był to koniec obchodów, gdyż wieczorem radomszczanie mogli wysłuchać koncertu chóru legionowego oraz miejscowego kwartetu smyczkowego. Warto wiedzieć, iż tuż po zajęciu przez państwa centralne Królestwa Polskiego, w Radomszczańskiem rozpoczęto werbunek do Legionów Polskich. Mimo iż siedzibą Departamentu Wojskowego był Piotrków Trybunalski, to wiele jego agend początkowo znajdowało się w Radomsku. Przez dłuższy czas stacjonował w mieście batalion uzupełniający. Przeszkolenie wojskowe odbył tutaj m.in. literata Władysław Orkan i Władysław Broniewski. 28 maja – władze austriackie przeprowadziły jednodniowy spis powszechny. W jego wyniku ustalono, że w mieście mieszka 16,947 osób. sierpień – zaczęto wydawać „Zwierciadło. Pisemko lokalne, poświęcone sprawom Kursów Nauczycielskich”. Przeznaczone było dla uczestników kursów i ukazywało się tylko w czasie jego trwania. 2 czerwca – Odbyło się zebranie celem zawiązania Organizacji Skautowej w Radomsku, na które przybyli legioniści Józef Kowalski, Wacław Mika i Wacław Bok. W ten sposób zaistniała w Radomsku pierwsza drużyna skautowa. Jako dzień powstania organizacji przyjęto 24 czerwca. Pierwszy oddział liczył 11 chłopców w wieku od 9 do 15 lat. Komenda Obwodowa zatwierdziła statut 22 sierpnia. Miesiąc później grupa liczyła już 33 członków. Organizacją kierował legionista Anastazy Bielenin. 1 lipca – Komendant Legionów Polskich, feldmarszałek porucznik (gen. dyw.) Karol Durski-Trzaska przeprowadził inspekcję garnizonu Radomsko. 8 sierpnia – władze austriackie zakazały ludności cywilnej jazdy na rowerach pod karą 2 tys. koron. Prawdopodobnie chodziło o oszczędność gumy, wykorzystywanej w rowerowych oponach. lipiec – oficerem werbunkowym Biura Werbunkowego w Radomsku Departamentu Wojskowego NKN został ppor. Zygmunt Klemensiewicz. – w oparciu o radomszczański oddział zorganizowano dom dla legionistów rekonwalescentów w Kamieńsku. 12 sierpnia – w obecności Naczelnej Komendantki Skautek Okręgu Piotrkowskiego Eugenii Sikorskiej powołany został w Radomsku Oddział Żeński Skauta, do którego przyjmowano dziewczynki od lat ośmiu. Komendantką została wybrana przewodnicząca Ligi Kobiet Janina Hajdukiewiczówna. 30 sierpnia – wydano obligi miasta Radomska, czyli pieniądze zastępcze. Wcześniej, bo 3 sierpnia, podobne bony wydała Metalurgia, a 8 sierpnia fabryka mebli braci Kohn. Podobnie Towarzystwo Pożyczkowo-Oszczędnościowe, Towarzystwo Wzajemnego Kredytu, częstochowski Oddział Banku Handlowego w Warszawie dla obywateli i firm z Radomska. 20 października – powstało pierwsze gimnazjum męskie, którym kierował legionista sierżant Stanisław Niemiec. W roku szkolnym 1918/1919 odbyła się pierwsza w historii miasta matura. Gimnazjum to przetrwało do 1931 r. – w Radomsku działalność rozpoczęła partia Poale-Sjon (Robotnicy Syjonu), za swój cel uznawała powstanie socjalistycznego państwa żydowskiego w Palestynie. W partii tej działali: M.Z. Rozenblat, Dawid Krojce, Icze Grosman, Dawid Koniecpolski, Abraham Lipszyc, Szloma Gabriel Waksman, Dawid Chil Tyger, Moisze Zandberg i Fiszel Paric. W wyborach w 1919 r. mandaty radnych miejskich zdobyli: Izydor Orbach (kapelusznik), Leib Zandberg (handlowiec), Wolf Szpiro (handlowiec). W 1920 r. w partii doszło do rozłamu. Prawe skrzydło utworzyło Żydowską Socjalistyczną Partię Robotniczą Poale Sjon. W wyborach w 1922 r. nie zdobyli mandatu, w 1927 r. radnym został Mojżesz Paliwoda (rzemieślnik), bez sukcesu startowano też w 1934 r., a w 1939 r. partia zdobyła jeden mandat w Radzie Miejskiej – Ejzel vel Ajzen Abram Binem. Lewicowe skrzydło, popierające rewolucje bolszewicką w Rosji, utworzyło Żydowską Socjal-demokratyczną Partię Robotniczą Poale Sjon. Z jej ramienia mandat w 1922 r. zdobył Szmul Haze, w 1927 r. radnymi zostali Szaja Rozenblat i Dawid Chil Ryger, a Szmul Haze został ławnikiem. W latach 30. znaczenie partii zmalało. 28 grudnia – urodził się w Częstochowie Henryk Glapiński ps. „Sęp”, „Klinga”. W 1937 r. ukończył gimnazjum im. F. Fabianiego, żołnierz AK i KWP. Dowodził akcją rozbicia aresztu w Radomsku w nocy z 19 na 20 kwietnia 1946 r. Aresztowany w Warszawie 31 sierpnia 1946 r., 17 grudnia tego roku skazany na śmierć, zamordowany 19 lutego 1947 r. w Łodzi. Zrehabilitowany pośmiertnie 14 października 1992 r. – prawdopodobnie w 1915 r. zmarł Władysław Majewski, student farmacji, członek stowarzyszenia studenckiego „Lechicja” w Dorpacie. Ur. 18 IV 1890 w Radomsku, s. Konstantego i Pelagii Majewskich. Uczył się w szkole Feliksa Fabianiego, którą ukończył w 1903 (był średnim uczniem). Rodzina rozważała posłanie go na naukę do jakiejś szkoły technicznej w Warszawie. Zapewne ze względów finansowych nie udało się tych zamierzeń zrealizować. Naukę kontynuował w Częstochowie, gdzie zaczął od razu III kl. gimnazjum. W czasie nauki mieszkał w internacie przy szkole. Tam sprawiał jakieś problemy wychowawcze. W II 1904 obraził czymś pracownika internatu pana Neapolitańskiego. Rodzina obawiała się, że przez to zajście może zostać usunięty z internatu, który z trudem udało się zdobyć. Matka i siostra namawiały więc Władysława, by przeprosił za swoje zachowanie. Nie wiadomo, jak sprawa się zakończyła i jakie miała podłoże. W V 1904 informował w liście, że zdał do IV kl. Z łaciny miał 3, z religii 5, z j. polskiego 4. Nie jest też znana data ukończenia szkoły, przypuszczać można, że miało to miejsce w 1908. W 1910 był jednym z założycieli Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Radomsku, a w 1912 członkiem zarządu Towarzystwa Abstynentów „Przyszłość”, należał także do Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego. Pracował jako pomocnik farmacji w aptece Karola Boreckiego, w III 1910 wyruszył na studia farmaceutyczne do Juriewa (Dorpat, dzisiaj: Tartu w Estonii). Językiem wykładowym był niemiecki, którego nie znał, jednocześnie więc uczył się tego języka. Należał do stowarzyszenia studenckiego „Lechicja”, zasiadał nawet w jego władzach: sekretarz (1913), skarbnik (1914). Z ramienia bractwa był również członkiem komisji sądowej oraz sądu międzystowarzyszeniowego. Zlecono mu opracowanie historii „Lechicji” w Dorpacie, brak jednak informacji, czy z tego zadania się wywiązał. Ze względów finansowych, zdrowotnych lub osobistych przerwał naukę. Klimat Dorpatu nie służył jego zdrowiu, marzył o wyjeździe na Kaukaz. Naukę przerwał w 1911 i przyjechał do rodzinnego miasta. Na studia wrócił w l. 1913-1914. Po powrocie z pierwszego pobytu w Dorpacie dawał listownie rady i wskazówki kandydatom do studiów z Będzina, Częstochowy, Kielc, Zaklikowa k. Janowa w Lubelskiem. W l. 1911- 1912 był w związku z Apolonią Kubalską z Kamieńska (ur. 1885 w Warszawie, c. Marcelego i Amelii z Zajączkowskich Kubalskich). Była od niego o 2 lata starsza, chorowała na płuca. Prawdopodobnie przyjaźniła się ze zmarłą siostrą Władysława – Zenoną. Była w nim bardzo zakochana. Zachowały się liczne listy, jakie do niego pisała z Kamieńska bądź Warszawy, gdzie uczyła się i pracowała w handlu. Władysław zerwał związek w I 1912. Apolonia żądała zwrotu swych listów, czego jednak Władysław nie uczynił. Jakiś czas później (może pod koniec 1913) związał się z Heleną Pacewicz, panną z dzieckiem, starszą od niego o 7 lat. Była nauczycielką francuskiego i niemieckiego w szkole → Antoniego Żylińskiego, a następnie nauczycielką domową. Związek nie cieszył się przychylnością matki Władysława, z obawą pytała czy faktycznie się jej oświadczył. Według niej młody i dobrze zapowiadający się Władysław popełniał mezalians. Planowali wspólną przyszłość, Helena chciała studiować w Dorpacie, Petersburgu lub Moskwie. Po powrocie Władysława na studia doszło do zerwania z Heleną, która wraz z matką, córką i siostrami opuściła miasto. Przekaz rodzinny mówił, że Władysław wyjechał w ślad za nią w okolice Smoleńska. Tam też zmarł w nieznanych okolicznościach, prawdopodobnie w 1915. Rodzina w 1929 czyniła starania za pośrednictwem polskiego konsulatu w Moskwie o uzyskanie aktu zgonu. Nie wiadomo, jaki był efekt tych starań i czy udało się ustalić miejsce i datę śmierci. Spuścizną po Władysławie jest fragment dziennika oraz liczna korespondencja prowadzona z kolegą Janem Półrolą (odbywającym służbę wojskową w Taszkiencie, studentem z Dorpatu i członkiem „Lechicji“), matką oraz Heleną Pacewicz. Część korespondencji została opublikowana przez → Henryka Szczepaniaka, reszta znajduje się w rękopisach w zbiorach Muzeum Regionalnego im. S. Sankowskiego w Radomsku. Majewski pisał również poezje, w zbiorach muzeum zachowało się kilkanaście jego wierszy datowanych na rok 1912. Podobnie jak kartka z dziennika, który prowadził. Miał kilkoro rodzeństwa, ale wieku dorosłego dożyli tylko: → Helena Jadwiga (1904-1981), Józef Leon (1902-1958), Maria Ludwika (1907-1963), → Jerzy (1900-1980).

1916  

styczeń – odbyły się w Radomsku uroczystości upamiętniające rocznicę wybuchu powstania styczniowego. Utworzono Komitet Obchodów na czele którego stanął znany z przychylności dla Legionów Polskich burmistrz Franciszek Goszczyński. W przebiegu uroczystości brały udział cechy rzemieślnicze, straż ogniowa, młodzież szkolna, a także licznie zgromadzeni radomszczanie. Po uroczystej mszy utworzono pochód, który udał się pod krzyż powstańców 1863 r., gdzie złożono hołd poległym. Wieczorem w sali teatralnej odbył się okolicznościowy wykład dr Stanisława Wędkiewicza, po nim zaś zaprezentowano sztukę Jerzego Żuławskiego „Dyktator” w reżyserii Stanisława Niemca. Władze legionowe przywiązywały wielką wagę do obchodów rocznic narodowych, a okupujący Radomsko Austriacy na nie przyzwalali. Same uroczystości miały wzmagać ducha patriotycznego wśród mieszkańców, a przez to zachęcać do wstępowania do Legionów, których oddział również kwaterował w mieście. 14 maja – urodził się w Śliwakowie k. Kłomnic ks. Władysław Maciąg, proboszcz w Radomsku w latach 1984-1991. Zmarł 23 października 2003 r. w Częstochowie. 6 sierpnia – miały miejsce w Radomsku obchody 2 rocznicy wkroczenia Strzelców do Królestwa Polskiego. 16 sierpnia – władze austriackie mianowały Radę Miejską. Miała sprawować swój urząd przez rok, potem miały nastąpić demokratyczne wybory. Wyznaczono 32 osoby, ale te odmówiły wejścia w skład rady, domagając się wyborów. Impas trwał do wiosny 1917 r., kiedy w końcu przyjęto nominacje. Inauguracja rady nastąpiła w kwietniu 1917 r. Burmistrzem mianowano Stefana Kosteckiego. 10 października – na III posiedzeniu Rady Szkolnej Miejskiej nadano radomszczańskim szkołom patronów. 3-klasowej szkole mieszanej żydowskiej nadano imię Berka Joselewicza. grudzień – na terenie powiatu radomskowskiego utworzono 7 sekcji Biura Werbunkowego. Do sekcji I należały posterunki werbunkowe w gminach: Rudniki, Wancerzowice, Sulmierzyce, Zamoście, Brzeźnica, Stobiecko Miejskie i Radziechowice; do sekcji II – Dobryszyce, Brudzice, Gosławice, Dmenin, Masłowice i Przerąb; do sekcji III – Kobiele Wielkie, Żytno, Wielgomłyny i Maluszyn; do sekcji IV – Działoszyn, Miedzno, Siemkowice, Kiełczygów, Rząśnia, Pajęczno i Popów; do sekcji V – Koniecpol, Dąbrowa, Garnek i Rzeki Wielkie; do sekcji VI – Gidle, Konary, Kruszyna i Mykanów; do sekcji VII – Złoty Potok, Olsztyn i Przyrów.

1917  

25 lutego – ukazał się pierwszy numer „Głosów z Radomska. Jednodniówka”. Znane są tylko dwa numery pisma, ostatni z 4 marca. maj – Radomsko przystąpiło do Związku Miast Polskich. 17 czerwca – odbyła się w Radomsku uroczystość wręczenia sztandaru radomszczańskim harcerzom. Jego fundatorem był miejscowy Patronat Skautowy, na czele którego stał Stanisław Niemiec. W uroczystości, poza drużynami z Radomska, wzięli udział skauci z Maluszyna i Silniczki oraz Koniecpola, Dziepółci, Gidel, Częstochowy i Piotrkowa Trybunalskiego. Do udziału zaproszono delegacje partii i organizacji społecznych: Ligi Kobiet, Komisariatu Wojsk Polskich, Związek Średniego Nauczycielstwa, Stowarzyszenia Rzemieślniczego oraz Związku Robotniczego. Dwa lata wcześniej, tj. 2 czerwca 1915 r., odbyło się zebranie celem powołania Organizacji Skautowej w Radomsku, na które przybyli: Kowalski Józef, Mika Wacław i Bok Wacław. W ten sposób zawiązała się w Radomsku pierwsza drużyna skautowa. Wymienieni byli świeżo upieczonymi legionistami, więc od samego początku organizacja miała patriotyczny charakter. W 1916 r. drużyna z Radomska liczyła 102 skautów. 15 października – w celu uczczenia setnej rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki zorganizowano uroczystości z udziałem Polskiej Macierzy Szkolnej, przedstawicieli korporacji, stronnictw politycznych i instytucji. Wypełniły je uroczystości religijne w kościele parafialnym, posadzenie drzewa wolności na placu 3 Maja i umieszczenie tablicy pamiątkowej na murach kościoła franciszkańskiego. 17 i 19 grudnia – odbyły się wybory do samorządu powiatowego. Członków sejmiku wybierano w trzech kuriach: wielkiej własności ziemskiej, miast i gmin wiejskich. Spośród nich władze wybierały członków sejmiku. Wybrano 12 radnych: Karola hr. Raczyńskiego, Tadeusza Belinę, Ksawerego Święcickiego, Konrada Spryngera, Leona Siemieńskiego, Antoniego Kobierzyckiego, Witolda Marczewskiego, Jacka Siemieńskiego, Jana Biedrzyckiego, Tadeusza Makólskiego, Czesława Walińskiego i Jana Siemieńskiego. Wiosną 1918 r. na przewodniczącego sejmiku wybrano Feliksa Myślińskiego, kurię włościańską reprezentował Józef Czyż. Wybrano też wspólnego przedstawiciela do Rady Stanu z powiatów radomszczańskiego, piotrkowskiego i dąbrowskiego. Wybrano Leona Siemieńskiego z Żorawia. 28 grudnia – zmarł Feliks Zaleski, członek Rady Miejskiej w Radomsku.

1918  

marzec – w mieście doszło do rozruchów na tle głodowym, brakowało chleba. Tłum wtargnął do piekarni, interweniowała policja i żandarmeria. W 1920 r. w związku z tymi zajściami na ławę oskarżonych trafiło kilkanaście osób. 10 kwietnia – została ponownie wprowadzona pieczęć z herbem miasta wzorowana artystycznie na starodawnym odcisku lakowym z napisem „Pieczęć miasta JKMci Radomska”. 25 maja – niedaleko Osjakowa urodził się Janusz Różewicz, najstarszy z braci. Dwa lata później rodzina Różewiczów osiedliła się w Radomsku, gdzie Janusz pobierał nauki w Gimnazjum im. Feliksa Fabianiego. Od wczesnych lat wykazywał zamiłowanie do literatury, a zwłaszcza poezji. Jego twórczość literacka została brutalnie przerwana przez II wojnę światową. Podczas okupacji Janusz wstąpił w szeregi Armii Krajowej. W 1943 r. wysłano go do Piotrkowa Trybunalskiego i powierzono prowadzenie wydziału II okręgu piotrkowskiego AK (wywiad i kontrwywiad). W 1944 r. łódzkie Gestapo zdobyło informacje na temat struktur wywiadu, a czego efektem była fala aresztowań. Janusz Różewicz został aresztowany 9 czerwca 1944 r. i przewieziony do Łodzi. Tam poddano go śledztwu, a następnie skazano na karę śmierci za wrogą działalność przeciw III Rzeszy. Janusz Różewicz został zamordowany 7 listopada 1944 r. w Łodzi na cmentarzu na Dołach. 29-30 czerwca – w Radomsku zorganizowano Zjazd Straży Ogniowych Powiatu Radomskowskiego. Wzięło w nim udział 325 delegatów z 32 okolicznych miejscowości. 4 lipca – o godz. 17 po raz pierwszy zebrała się Rada Miejska, której skład wyłoniono w wyborach. W sierpniu tego roku burmistrzem (prezydentem) wybrano Franciszka Goszczyńskiego, ale niedługo potem zrezygnował on ze stanowiska. Na czele miasta stał więc jego zastępca Ludwik Warwasiński. Kolejne wybory miały miejsce w maju 1919 r. 9 września – dh Jagasówna zawiadomiła Patronat o powstaniu drużyny żeńskiej składającej się z 40 członkiń. Działały wówczas w Radomsku także 3 drużyny harcerskie męskie – dwie przy gimnazjum Stanisława Niemca i jedna przy gimnazjum Żylińskiego. W 1917 roku Jadwiga Chomiczówna zawiesiła działalność oddziału żeńskiego skauta na terenie swojej szkoły, a w 1918 wydalono ze Związku pierwszą i drugą drużynę z gimnazjum Antoniego Żylińskiego. 22 października – od kilku dni w Radomsku i okolicy dochodziło do manifestacji politycznych i strajku. Była to odpowiedź na zapowiedź Rady regencyjnej z 7 października o powstaniu niepodległej Polski. Polacy jednak chcieli już nie obietnic, a konkretów. W Radomsku odbyła się wielka manifestacja 22 października. Wcześniej udekorowano budynki, m. in. sądu, Polskiej Macierzy Szkolnej, resursy, gimnazjum żeńskiego. Na wielu budynkach powieszono białego orła. W całym mieście wstrzymano pracę. O godz. 8 rano z wieży magistratu odegrano „Boże coś Polskę”, potem w kościele farnym odbyło się nabożeństwo. Po nim przemaszerowano ul. Kaliską (dziś Reymonta), Powiatową (dziś Kościuszki), Piotrkowską (dziś Narutowicza). Zatrzymano się przed siedzibą komendy powiatowej. Do gen. Dąbrowieckiego udała się delegacja z prośbą o uwolnienie więźniów politycznych. Generał powiedział, że to nie leży w jego gestii, ale zrobi co będzie mógł. Następnego dnia uwolniono jednego z nauczycieli i zapowiedziano, że aresztowani chłopi będą zwalniani za poręczeniem swoich wójtów. W dalszej części manifestacji zatrzymano się przed ratuszem, gdzie miały miejsce przemówienia. 1 listopada – w ratuszu zwołano zebranie wszystkich miejscowych sił politycznych i wojskowych, zaproszono również przedstawicieli armii. Obrady w ratuszu trwały całą noc. Utworzono komitety wojskowe, mające zająć się uzbrojeniem, sprawami sanitarnymi, kuchnią polową i zaprowiantowaniem. Wybrano dowództwo wojskowe, oparte na ludziach z Polskiej Organizacji Wojskowej. Ogólne dowództwo powierzono rotmistrzowi Witoldowi Ludwikowskiemu. 2 listopada – od godz. 5 rano zaczęto rozbrajać przebywające w mieście i najbliższej okolicy oddziały żandarmerii wojskowej, żołnierzy niemieckich i austriackich. Komenda obwodowa oddała władzę wojskową rotmistrzowi Ludwikowskiemu. Żołnierze austriaccy mogli opuścić miasto, zabierając ze sobą prowiant na 2 dni. Radomsko zostało wyzwolone spod władzy okupanta austriackiego. 24 listopada – ok. 200 żołnierzy wyruszyło z Radomska na odsiecz Lwowa. grudzień – w pierwszych dniach tego miesiąca, lub w połowie listopada, powstała w Radomsku Rada Delegatów Robotniczych. W Kinemie odbył się wiec. Członkowie rady mieli transparenty z napisami „niech żyje jedność chłopów i robotników”, „niech żyje rewolucja”. W 1958 r. na budynku ówczesnej Miejskiej Rady Narodowej (dziś muzeum) odsłonięto pamiątkową tablicę. Zdemontowano ją kilka lat temu.

1919  

15 stycznia – przewodniczącym Wydziału Powiatowego został B. Plenkiewicz – Komisarz Rządowy, tytułujący się od września 1919 r. starostą. Początek samorządu powiatowego to rok 1918. Do 1933 r. działał jako Sejmik Powiatowy, natomiast od 1933 do 1939 r. jako Rada Powiatowa. Jej ostatnie zarejestrowane posiedzenie miało miejsce 14 lutego 1939 r. 2 marca – w Radomsku doszło do rozruchów głodowych, bo na jakiś czas wstrzymano wydawanie przez Komitet Żywnościowy chleba. Do protestujących oddano strzały w powietrze, ale tłum rzucił się na policję i żandarmerię, wtargnięto do siedziby komitetu i poturbowano kilku pracowników. 5 października – Odbyły się pierwsze w niepodległej Polsce wybory do Rady Miejskiej. Stanowisko naczelne w Zarządzie miasta objął Walenty Starostecki jako burmistrz miasta.

1920  

18 kwietnia – ukazał się pierwszy numer „Strażnicy”, wydawcą i redaktorem był Bolesław Sarankiewicz. Był to organ PPS. Ostatni numer ukazał się w połowie 1921 r. Redakcja mieściła się przy ul. Powiatowej 7. 2 maja – zmarł Franciszek Goszczyński, burmistrz Radomska. Urodził się 17 września 1855 r. w Piotrkowie, tam uczył się w gimnazjum, ale go nie ukończył. Od 1887 r. był pomocnikiem buchaltera w urzędzie powiatowym w Radomsku, potem od 1888 do 1914 r. kasjerem magistratu. W latach 1910-1911 czasowo pełnił funkcję burmistrza, mianowany na to stanowisko przez austriackie władze okupacyjne w latach 1914-1917, a w latach 1917-1918 był wiceburmistrzem i zasiadał w Radzie Miejskiej. Działał też na polu społecznym, m.in. w harcerstwie, wspierał Legiony. Pochowany jest na starym cmentarzu. 4 maja – Rada Miejska w Radomsku zmieniła nazwę ul. Kaliskiej na Tadeusza Kościuszki, później przemianowano ją na ul. W. Reymonta i ta nazwa obowiązuje do dziś. sierpień – zginał Franciszek Mędrzecki. Ur. 20 X 1889 w Wygodzie k. Radomska, s. Franciszka (rolnika) i Marianny ze Stępińskich. Miał 131 brata → Kazimierza oraz siostry Władysławę, Helenę, Antoninę i Aleksandrę. Członek POW, 1 XI 1918 wstąpił do wojska. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Służył w 5. kompani II Batalionu 22. pp 18. Brygady Piechoty 9. DP, dosłużył się stopnia sierżanta, dowodził plutonem. Zginął w VIII 1920 pod Terespolem trafiony dwukrotnie kulami. Rodzina dopiero w 1921 uzyskała informacje o okolicznościach jego śmierci. Dokumenty wojskowe podają datę śmierci na 4, 5 lub 6 VIII 1920. Datę 6 VIII podawał w liście do rodziny z 9 VIII 1920 Kazimierz Piekielny (sąsiad z Wygody i żołnierz z tej samej kompani). F. Mędrzecki posiadał odznaczenie „Orlęta” oraz odznakę POW. Pośmiertnie odznaczony Krzyżem Walecznych (nr legitymacji 34422), który odebrała siostra Antonina 26 II 1922. Po II wojnie światowej odznaczenie to rodzina przekazała do klasztoru w Gidlach jako wotum. Po Franciszku zostały w zbiorach rodzinnych tylko dwie fotografie, kilka dokumentów, pierścionek z lekkiego metalu z równoramiennym krzyżykiem i czterema punktami z inskrypcją „F.M. 2/VII 1918” oraz odznaka Drużyn Bartoszowych. Na Starym Cmentarzu w Radomsku znajduje się jego symboliczny grób. 15 września – zmarł Feliks Myśliński, notariusz, właściciel ziemski, działacz społeczny. Urodził się 29 sierpnia 1954 r. w Błoniu. Jako notariusz pracował najpierw w Piotrkowie, potem w latach 1888-1920 w Radomsku. Od 1896 r. był współwłaścicielem osady młyńskiej Gnaszyn. W 1913 r. w loterii wygrał 40 tys. rubli, za które kupił majątek ziemski Włynice. Działał w straży ogniowej, teatrze amatorskim, Stowarzyszeniu Spożywców Urzędników, Towarzystwie Pożyczkowo-Oszczędnościowym, Towarzystwie Wzajemnego Kredytu, zarządzie Towarzystwa Szkolnego im. F. Fabianiego, Towarzystwie Dobroczynności. Był także ławnikiem miejskim. W 1906 r. kandydował do Dumy z ramienia Stronnictwa Postępowej Demokracji. Na początku I wojny wchodził w skład Komitetu Obywatelskiego, a w latach 1917-1918 w po-wołanej przez Austriaków Radzie Miejskiej. Od 1918 r. był członkiem Komitetu Żywnościowego, w czasie rozruchów głodowych w 1919 r. został poturbowany przez protestujących. Pochowany na cmentarzu starym w Radomsku. 1 listopada – ukazał się pierwszy numer „Gazety Radomskowskiej”. Wydawcą był Michał Świderski. Wychodziła do wybuchu II wojny światowej, pod okupacją niemiecką wydano kilka numerów jeszcze w początkach 1940 r. 8 grudnia – proboszczem parafii św. Lamberta zostaje ks. Marian Jankowski, dotychczasowy proboszcz w Białotarsku, znany działacz społeczny w Gostynińskiem. Z powodów komunikacyjnych nie mógł dotrzeć do Radomska na czas i jego instalacja odbyła się 12 grudnia. grudzień – starostą radomszczańskim mianowano Stanisława Harmatę, dotychczasowego pracownika Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. 26 grudnia – otwarcie domu ludowego w Kamieńsku. grudzień – Sejmik Powiatowy w Radomsku otwiera w Dobryszycach Szkołę Rolniczą, nabór chętnych trwa do 10 stycznia 1920 r. – powstała Syjonistyczna Partia Pracy „Hitachdut”, opowiadała się za autonomią narodową Żydów, kulturą świecką i używaniem języka hebrajskiego. W 1927 r. nie uzyskała żadnego mandatu, natomiast w wyborach z 1927 r. do Rady Miejskiej wszedł Pinkus Glikman. W Radomsku partia miała znikome znaczenie, pomimo prowadzenia w mieście czytelni i biblioteki im. A. D. Gordona (1928-1931).

1921  

2 lutego – urodził się w Radomsku Marian Knop vel Marian Zalewski ps. „Wicher”, „Własow”, żołnierz AK i KWP. Jako żołnierz KWP brał udział m. in. w zamachu na funkcjonariusza UB Jakuba Cukiermana w 1945 r. Aresztowany 31 sierpnia 1946 r. w Warszawie, zamordowany 19 lutego 1947 r. w Łodzi. Zrehabilitowany pośmiertnie 14 października 1992 r. 17 lipca – w letni niedzielny dzień odbył się festyn miejski z okazji otwarcia parku Św. Jana przy ówczesnej ulicy Częstochowskiej (dziś Piłsudskiego) w Radomsku. Impreza cieszyła się dużą popularnością, o czym świadczyła zgromadzona publika. Radomszczan zabawiały dwie orkiestry, nie brakowało też innych atrakcji. Historia parku sięga czasów I wojny światowej, kiedy to podjęto w tym miejscu prace regulacyjne nad kierunkiem biegu Radomki. Tak w ciągu kilku lat z błotnistego, bezużytecznego terenu powstało pięknie udekorowane miejsce odpoczynku dla wszystkich radomszczan. Stało się to możliwe dzięki inicjatywie burmistrzów Stefana Kosteckiego (1917-1918) i Jana Szwedowskiego (1918-1919 i 1922-1925). Projekt parku ze stawem w części zachodniej i figurą św. Jana Nepomucena wykonał Franciszek Szanior. Park został oddany w dzierżawę spółce „Sport Wodny”. Do wybuchu wojny atrakcją dla mieszkańców była wypożyczalnia kajaków. wrzesień – założono w Radomsku gniazdo „Sokoła”, ogólnopolskiego stowarzyszenia gimnastycznego i społeczno-wychowawczego. Ćwiczenia gimnastyczne i zajęcia o charakterze wojskowym początkowo odbywały się w budynku Towarzystwa Dobroczynności, następnie w sali Polskiej Macierzy Szkolnej przy ul. Rynek 17 (dziś 3 Maja), Gimnazjum im. Feliksa Fabianiego, a od 1928 r. w młynie Stanisława Szykulskiego przy ulicy Brzeźnickiej (Warszyca). Przy „Sokole” działała od 1924 r. drużyna piłkarska, a w latach 30. sekcja kolarska i lekkoatletyczna. Od samego początku stowarzyszenie prowadziło sekcję przysposobienia wojskowego, która organizowała letnie obozy dla młodzieży. Jej członkowie odbywali specjalne kursy m.in. ćwiczenia wojskowe z użyciem broni palnej. Oprócz zajęć czysto związanych z działalnością statutową, organizowano amatorskie przedstawienia teatralne, występy chóru czy deklamacje wierszy. Po zakończeniu II wojny światowej podjęto starania reaktywacji „Sokoła”, jednakże organizacja została zdelegalizowana przez komunistów. Przemiany ustrojowe w 1989 r. zmieniły ten stan rzeczy, dzięki czemu towarzystwo funkcjonuje do dziś. 9 października – urodził się Tadeusz Różewicz – poeta, dramatopisarz, prozaik. Jeden z największych przedstawicieli polskiej literatury XX w. W czasie II Wojny Światowej walczył w oddziałach partyzanckich Armii Krajowej, a także redagował konspiracyjne czasopismo „Czyn Zbrojny”. Po wojnie studiował historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Debiutował jeszcze przed wojną, w pismach dla młodzieży. Pierwszy zbiór jego poezji, „Niepokój” ukazał się w roku 1947. Stworzył swój własny styl i typ wiersza. Mimo że był laureatem licznych nagród literackich, Nagrodę Nike otrzymał dopiero w 2000 r. Najważniejsze jego poezje i dramaty to: „Nasz starszy brat”, „Nic w płaszczu Prospera”, „Białe małżeństwo”, „Kartoteka”, „Kartoteka rozrzucona”, „Stara kobieta wysiaduje”, Matka odchodzi”. Zmarł 24 kwietnia 2014 r. we Wrocławiu, pochowano go na cmentarzu ewangelickim w Karpaczu. W Radomsku istnieje rondo na ul. Krakowskiej noszące imię Braci Różewiczów. 17 października – Radomsko gościło marszałka Józefa Piłsudskiego. Wodza Naczelnego a zarazem Naczelnika Państwa witały na dworcu władze wojskowe oraz cywilne. Piłsudski przejechał triumfalnie powozem do miasta przyjmując po drodze przedstawicieli rady miejskiej, duchowieństwa, gminy żydowskiej a także innych organizacji. Burmistrz Starostecki podejmował przy bramie powitalnej gościa chlebem i solą. Były przemowy, podziękowania, a także radosne okrzyki na cześć marszałka wśród licznie zgromadzonego tłumu. W godzinach popołudniowych w budynku ratusza odbyło się uroczyste posiedzenie rady miejskiej. Marszałkowi wręczono dyplom pierwszego honorowego obywatela miasta. Podczas przemówień podkreślano zasługi Piłsudskiego dla obronności i organizacji kraju po zakończonej I wojnie światowej. Wieczorem w „Kinemie” odbył się bankiet na cześć gościa, w którym wzięło udział kilkadziesiąt osób reprezentujących wszystkie stany społeczne miasta. Piłsudski opuścił Radomsko 20 października. 4 grudnia – Projekt rozbudowy budynku ratusza miejskiego w Radomsku został zatwierdzony przez Ministerstwo Robót Publicznych. – powstało Gimnazjum Koedukacyjne Ludwiki Weintraub o profilu humanistycznym. Szkoła powstała na bazie 7-klasowej żeńskiej szkoły żydowskiej, która istniała od 1917 r. Od roku szkolnego 1933/1934 szkoła miała prawa gimnazjum państwowego.

1922  

11 marca – wyszedł pierwszy numer „Satyra Częstochowskiego”, satyryczne pismo poświęcone ziemi częstochowskiej i Radomsku. W 1926 r. pismo zmieniło tytuł na „Wspólna Krytyka”. 31 grudnia – w Zapolicach urodził się Henryk Piasecki ps. Zapora”, żołnierz AK i KWP. Brał udział w akcji rozbicia aresztu w Radomsku w nocy z 7 na 8 sierpnia 1943 r. Wykonał wyrok śmierci na agenta gestapo Koźlickim z Dmenina i Alfredzie Miodowiczu z Przedborza. Zginął w czasie zasadzki 6 grudnia 1946 r. w Woli Malowanej. – ukazał się pierwszy numer „Głosu Radomskowskiego”, mutacji żydowskiego „Głosu Trybunalskiego”. Wydawcą i redaktorem był Adolf Pański. Nie wiadomo, kiedy gazeta przestała się ukazywać. Na pewno przed 1933 r. – zaczęła się ukazywać „Młoda Myśl. Organ Gimnazjum Humanist. Męskiego St. Niemca w Radomsku”. Była to pierwsza gazeta szkolna w Radomsku. Nie wiadomo, ile wydano numerów. Redakcja poprzez pismo chciała rozwijać publicystyczne zdolności młodzieży i nawiązanie drogą wymiany myśli kontaktu ze starszą generacją społeczeństwa oraz z młodzieżą innych gimnazjów, zarówno z miasta, jak i innych szkół w kraju. Publikowano artykuły o sprawach młodzieży, o tematyce historycznej, wiersze, dowcipy szkolne. Część tekstów dotyczyła życia szkolnego (Koło Historyczno-Literackie”, Klub Sportowy Białe Orły). Były też krótkie: kronika miejscowa, Kronika sportowa, Kronika z kraju. Znalazło się też kilka reklam. Znany jest tylko jeden egzemplarz gazety. W kilka lat później w tej samej szkole zaczęto wydawać „Naszą Szkołę”. Czasopismo Kółka Polonistycznego im. Wł. St. Reymonta Uczniów Gimnazjum Humanistycznego Męskiego Stanisława Niemca w Radomsku”. Pismo redagowali uczniowie pod nadzorem nauczyciela Stanisława Woyny-Gwiaździńskiego (on występuje jako wydawca i redaktor). Redakcja znajdowała się przy ul. Częstochowskiej 9. Gazeta wychodziła mniej więcej co pół roku. Pierwszy numer ukazał się w czerwcu 1926 r. Miała 16 stron i format książeczki z okładką, na jej wewnętrznej stornie był spis treści, na 4 stronie okładki reklamy bądź ogłoszenia szkolne. Znamy tylko 5 numerów gazety: 2 z 1926 r., 2 z 1927 i 1 z 1928 r. W każdym numerze zamieszczano te same rubryki. Wydanie rozpoczynał tekst od redakcji, w któ-rym zwracano uwagę na jakiś problem, np. dwukrotnie na biedę wśród uczniów. Zamieszczano także listy samych uczniów, którzy pisali o nurtujących ich sprawach. – wyszła „Chwila, Jednodniówka dla Uczciwych Mieszkańców m. Radomska”. Było to przedwyborcze wydawnictwo socjalistyczne wydane przez Bolesława Sarankiewicza.

1923  

1 maja – zarejestrowano statut Towarzystwa Śpiewaczego im. Stanisława Moniuszki w Radomsku. Podstawą jego powstania był założony przez ks. Aurelego Chwiłowicza chór, który działał przy kościele franciszkańskim. Od 1936 r. siedziba Towarzystwa znajdowała się w domu przyklasztornym przy ul. Kościuszki. Początkowo prowadzono sekcję śpiewaczą (chór), muzyczną i teatralną. W późniejszych latach doszła sekcja sportowa, a w tym tenisowa po przejęciu przez Moniuszkowców kortu do gry. Tuż przed samą wojną Towarzystwo liczyło 247 członków (chór składał się z ok. 60 osób). Organizowano koncerty, przedstawiania teatralne, poranki muzyczne. Chór Moniuszkowców uczestniczył w koncercie ku czci Fryderyka Chopina, który odbył się 7 września 1924 r. w sali „Kinemy”. Dochód z koncertu przeznaczono na rzecz budowy pomnika Chopina w Warszawie. W 1938 r. odbył się uroczysty koncert z okazji 15-lecia istnienia Moniuszkowców. Działalności nie zahamował nawet wybuch II wojny światowej. 17 września 1943 r. połączone chóry „Lutni” i Moniuszkowców dały koncert w okupowanym przez hitlerowców Radomsku. Chór istnieje do dnia dzisiejszego. 20 czerwca – zmarł w Maluszynie Józef August Ostrowski, hrabia, polski polityk i ziemianin. Urodził się 21 stycznia 1850 r. w Maluszynie jako syn prezesa Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego hr. Aleksandra Ostrowskiego i Heleny z Morsztynów. Studiował na Wydziale Prawa Szkoły Głównej w Warszawie, następnie Uniwersytecie Warszawskim i Berlińskim. Ukończył również Wydział Rolniczy w Halle i Hohenheim w Niemczech. W 1896 r. został właścicielem majątku ziemskiego Maluszyn. W czasie swojego życia zawodowego był sędzią gminnym w Piotrkowie Trybunalskim, a także członkiem Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego. W 1905 r. współzakładał konserwatywne Stronnictwo Polityki Realnej, które było elitarnym ugrupowaniem opowiadającym się za dialogiem z caratem. W latach 1917 – 1918 był członkiem powołanej przez Niemców Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego. 11 listopada 1918 r. w jego warszawskim mieszkaniu odbyło się przekazanie władzy wojskowej Józefowi Piłsudskiemu. Był ostatnim męskim przedstawicielem rodu Ostrowskich. Został pochowany w podziemiach kaplicy św. Barbary na cmentarzu parafialnym w Maluszynie. 19 sierpnia – odbyły się uroczystości koronacyjne Matki Boskiej Gidelskiej. Już od wczesnych godzin porannych ściągały do Gidel tłumy ludzi, w literaturze jest mowa o nawet 300 tys. wiernych. Koronacja nastąpiła na „Złotej Górce” przy drodze do Niesulowa, gdzie na specjalnie przygotowanym ołtarzu biskup diecezji kalisko-kujawskiej Stanisław Zdzitowiecki dopełnił ceremonii. Odczytano również bullę, w której to papież przychylał się do uznania cudow-ności figury Matki Boskiej i zezwalał ukoronować ją złotą koroną. Biskup pobłogosławił także zgromadzone rzesze ludzi. W czasie uroczystości wartę honorową pełniły okoliczne zastępy straży pożarnej pod dowództwem Michała Świderskiego, komendanta z Radomska. Legenda głosi, iż cudowną figurkę znalazł w 1516 r. chłop Jan Czeczek podczas prac polowych. Osta-tecznie trafiła ona do konsekrowanej w 1656 r. dominikańskiej bazyliki pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gidlach, gdzie do dzisiejszego dnia przyciąga rocznie setki pielgrzymów. Aby upamiętnić koronację na tzw. „Złotej Górce”, zbudowano tam małą kapliczkę z kopią figurki Matki Boskiej Gidelskiej. – w latach 1923-1939 (miał kilkuletnie przerwy) w języku jidysz wychodził „Di Cajt” („Czas”). Był to częstochowski bezpartyjny tygodnik. Poza Częstochową był kolportowany w Radomsku i Włoszczowie i innych miejscowościach, które nadsyłały do niego wiadomości lokalne. Wydawcą był Ch. Wajsberg. Na przestrzeni lat miał różne wersje tytułu. „Bezpartyjny tygodnik społeczny dla Częstochowy i Radomska (od kwietnia 1928), „Bezpartyjny tygodnik społeczny dla Częstochowy, Radomska, Włoszczowy, Gorzkowic (od czerwca 1928 r.), od 1932 r. „Bezpartyjny tygodnik literacko-społeczny.

1924  

5 stycznia – godz. 9.30 doszło do poważnego w skutkach pożaru w hali maszyn elektrowni w Radomsku przy ulicy Źródlanej (dziś Berka Joselewicza). „Gazeta Radomskowska” informowała, iż: „w ciągu kilkunastu minut cały budynek drewniany płonął jak olbrzymia pochodnia”. Przybyła na miejsce Straż Ogniowa ograniczała swoje działania do zabezpieczenia sąsiednich budynków. Ciężkie warunki zimowe, jakie wtedy panowały, utrudniały przebieg akcji. W wyniku pożaru zostały zniszczone trzy dynamo-maszyny, tablica marmurowa z przewodnikami i rozłącznikami, poważnie uszkodzona maszyna parowa wraz z osprzętem. Miasto poniosło olbrzymie straty finansowe, a także zostało pozbawione na krótki czas energii elektrycznej. Jako przyczynę pożaru podano zaniedbanie obowiązków przez pracowników palcówki. W tym okresie zamarznięty smar maszynowy wymagał rozgrzania, a pracownicy wykonywali tę czynność przy piecyku. Jedna z pozostawionych w ten sposób beczek uległa zapłonowi doprowadzając do tragicznego pożaru. 1 czerwca – w dzień Wniebowstąpienia Pańskiego odbyło się w Radomsku uroczyste poświęcenie sztandaru Gimnazjum Humanistycznego kierowanego przez Stanisława Niemca. Wydarzeniu temu nadano miano publicznego, wobec czego już od godziny 8.00 ustawiały się przed udekorowaną szkołą delegacje, rodzice i młodzież. Uformowano pochód ze sztandarem na czele i orkiestrą gimnazjalną, który przemaszerował do kościoła św. Lamberta. Mimo iż świątynia ta jest okazałą budowlą, to jednak nie pomieściła wszystkich przybyłych. Podczas nabożeństwa odprawionego przez proboszcza Mariana Jankowskiego nastąpiło poświęcenie sztandaru. Na jego białej stronie wyhaftowano postać św. Stanisława Kostki, patrona szkoły. Nad nim widniał napis „Bóg-Ojczyzna-Nauka”. Na amarantowej stronie wyszyto Orła Białego. Nad nim umieszczono fragment „Ody do młodości” Adama Mickiewicza: „ Młodości! Ty nad poziomy wylatuj”. Sam sztandar wykonano w klasztorze Magdalenek w Częstochowie. Drzewiec zakończony był ryngrafem z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej, nad którą unosił się srebrny Orzeł Biały. Szkoła funkcjonowała w latach 1915-1933. 6 września – urodził się w Silniczce Józef Kościański, malarz prymitywista i poeta. W 2000 r. na prośbę mieszkańców Kamieńska namalował obraz przedstawiający Tadeusza Kościuszkę na tle kościoła parafialnego w Kamieńsku. Obraz ten 18 października 2000 r. został podarowany papieżowi Janowi Pawłowi II na placu Św. Piotra w Rzymie. W 2003 r. malarz był jednym z założycieli Klubu Regionalnego Stowarzyszenia „Ars Populi” w Krzętowie. Zmarł w 2008 r. – prawdopodobnie od 1924 r. ukazywał się „Radomsker Cajtung” („Gazeta Radomszczań-ska”, pismo wydawane w jidysz przez piotrkowsko-radomszczański oddział Organizacji Syjonistycznej. Znane są numery gazety z lat 1930-1932. – od 1924 do co najmniej 1927 r. ukazywał się „Unzer Cajtung” („Nasza Gazeta”), żydowski tygodnik wydawany w jidysz.

1925  

Marzec – wyszedł 1 numer „Wolnego Głosu. Miesięcznika poświęconego sprawom politycznym, społecznym i samorządowym”. Prawdopodobnie ukazało się tylko 5 numerów gazety, ostatni 1 czerwca 1925 r. 1 marca – wyszedł 1 numer „Gazety dla Wszystkich. Miesięcznika polityczno-społeczno-ekonomicznego”. Redaktorem i wydawcą był Stefan Massalski, nauczyciel gimnazjum żeńskiego Jadwigi Chomicz, prezes radomszczańskiego oddziału Polskiego Związku Myśli Wolnej, potem związany z PPS-Lewicą. Gazeta ukazywała się do 1926 r. kwiecień – rozpoczęto wydawanie „Wolnego Głosu”, dwutygodnika poświęconego sprawom politycznym, społecznym i samorządowym. Wydawca i redaktor naczelny Bolesław Sarankiewicz. Ukazało się tylko kilka numerów. 14 czerwca – poświęcenie kościoła ewangelickiego, aktu dokonał wraz z zaproszonymi księżmi superintendent generalny Bursche. 3 maja – radomszczanie obchodzili po raz siódmy święto Konstytucji 3 Maja w odrodzonej ojczyźnie. Warto przypomnieć, jak w przedwojennej Polsce przebiegała ta ważna uroczystość. W niedzielny poranek odegrano hejnał z wieży ratusza miejskiego, która została przyozdobiona lampionami i przybrana zielenią. O godzinie 10.00 na placu rynkowym zaczęły się zbierać delegacje takich organizacji jak Związku Strzeleckiego, Przysposobienia Wojskowego, Harcerstwa Polskiego czy Straży Ogniowej. W kościele parafialnym odbyło się uroczyste nabożeństwo. Przy filarach wejściowych do świątyni ustawiono ołtarz polowy, a kazanie w patriotycznym tonie wygłosił proboszcz parafii ks. Marian Jankowski. Następnie ulicami miasta przemaszerowała defilada złożona z oddziałów wspomnianych organizacji w pełnym rynsztunku. Po południu odbył się urozmaicony atrakcjami festyn ludowy w parku „Sport Wodny” (dziś „Świętojański”), a wieczorem zaś zabawa taneczna w salach magistranckich miasta. Nad przygotowaniem i przebiegiem obchodów czuwał specjalnie do tego powołany komitet na czele ze starostą Stanisławem Harmatą. 23 maja – w godzinach wieczornych Radomsko nawiedziła gwałtowna burza. Groźna ulewa obfitująca w grzmoty i pioruny była powodem dwóch poważnych pożarów. Od uderzenia pioruna zapaliły się zabudowania gospodarcze Bilińskiego na Folwarkach. W tym samym czasie na Bartodziejach zapalił się budynek, w którym mieścił się sklep Stowarzyszenia „Zorza”. Straż pożarna wysłała dwie ekipy, które poradziły sobie z ogniem w ciągu godziny. Błyskawiczne działanie strażaków znacznie ograniczyło szkody, zniszczeniu uległy wyłącznie dachy budynków. Podczas pożaru na Folwarkach silnie poparzony został gospodarz Biliński i jego służący. Nie był to koniec zdarzeń spowodowanych wyładowaniami elektrycznymi, gdyż pio-runy uderzały również w inne punkty w mieście. Ucierpiał budynek należący do fabryki mebli „Ksawery Wünsche i Spółka”. Tylko dzięki szybkiej reakcji pracowników udało się ugasić tlące przewody i uniknąć pożaru w magazynach z gotowymi krzesłami. Piorun uderzył również w płot jednej z posesji i uszkodził kilka pobliskich drzew akacjowych. 10 czerwca – urodził się w Pławnie pod Radomskiem kpr. Stefan Kręt vel Władysław Jafra „Grzmot”. Od wiosny 1943 r. był żołnierzem AK m.in. adiutantem dowódcy plutonu „Grabie” Wacława Chojeckiego „Jana”. Brał udział w ataku na Radomsko z 7/8 sierpnia 1943 r. W końcowym okresie wojny służył w kompanii dywersyjnej por. Karola Kutnickiego „Kruka”. W styczniu 1945 r., po zajęciu ziemi radomszczańskiej przez Sowietów, ujawnił się w powiatowym UB w Radomsku. Jednak już w listopadzie 1945 r. dowodził oddziałem KWP SOS „Warszawa”. Szybko odwołano go i zawieszono w czynnościach za niewykonanie akcji odwetowej za śmierć dwóch partyzantów. W kwietniu 1946 r. został ponownie zmobilizowany i włączony do oddziału SOS KWP. Brał udział w rozbiciu posterunku MO w Kobielach Wielkich oraz ataku na areszt miejski w Radomsku z 19/20 kwietnia 1946 r. W październiku 1946 r. przedostał się do alianckiej strefy okupacyjnej, lecz po miesiącu powrócił i zamieszkał we Wrocławiu. W grudniu 1948 r. brał udział w zaborze mienia w sklepie obuwniczym w tym mieście. Dzień później został aresztowany, zaś 20 stycznia 1949 r. skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 15 lutego 1949 r. 26 września – zmarł w Kalwarii Pacławskiej po ciężkiej chorobie ojciec Romuald Wojtal, pierwszy gwardian ojców franciszkanów, po ich powrocie w 1918 r. do Radomska. Urodził się w 1880 r. w Długiem w powiecie sanockim, w Sanoku ukończył tamtejsze gimnazjum. Do franciszkanów wstąpił w 1900 r., zaś święcenia kapłańskie otrzymał 6 lat później. Podczas posługi był prokuratorem konwentu we Lwowie, katechetą w szkole żeńskiej, pracował także w Łodzi i Zgierzu. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę przybył do Radomska, by w imieniu franciszkanów objąć ponownie klasztor. Za jego 6-letniej kadencji udało się odzyskać zakonnikom kościół i część pomieszczeń klasztornych, które zajęte były przez agendy urzędu powiatowego (dopiero w 1937 r. przejęto cały budynek klasztoru). Ojciec Wojtala dał się poznać, jako człowiek silnie zaangażowany w życie lokalnej społeczności. Znalazł się w komitecie założycielskim chóru „Moniuszkowców”, pełnił też funkcję kapelana Ochotniczej Straży Pożarnej. Jego przedwczesna śmierć odbiła się szerokim echem wśród radomszczańskiej społeczności. – w latach 1925-1926 ukazywała się „Gazeta dla Wszystkich. Miesięcznik polityczno-społeczno-ekonomiczny”. Redaktorem i wydawcą był Stefan Massalski, nauczyciel gimnazjum żeńskiego Jadwigi Chomicz, prezes radomszczańskiego oddziału Polskiego Związku Myśli Wolnej, następnie związany z PPS-Lewicą. 24 października – zmarła Romana Krajewska, działaczka społeczna. Urodziła się w 1886 r. w Łomży. W 1920 r. była świadkiem okrucieństw bolszewików, którzy wydali nawet na nią wyrok śmierci. Udało się jej jednak uciec. W latach 20. mieszkała w Radomsku, jej mąż był sędzią pokoju. Należała do Narodowej Organizacji Kobiet, Stowarzyszenia Spożywczego „Obrona”, była matką chrzestną sztandaru Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, członkinią zarządu miejskiego Związku Ludowo-Narodowego. Zmarła w wyniku nieszczęśliwego wypadku z bronią palną. Pochowana jest w Radomsku.

1926  

27 lutego – przyjazd do Radomska bp Teodora Kubiny, pierwszego biskupa częstochowskiego. 7 marca – odbyły się w Radomsku uroczystości na cześć zmarłego trzy miesiące wcześniej noblisty Władysława Reymonta. By uczcić pamięć urodzonego w Kobielach Wielkich pisarza, specjalnie przygotowany komitet zaplanował program obchodów. Rozpoczęła je msza święta w kościele parafialnym, którą odprawiał ks. kan. Marian Jankowski. W trakcie nabożeństwa pieśni religijne wykonywał chór „Lutnia” oraz śpiewali soliści Komornicki i Dzianowski. Następnie w sali rady miejskiej odbyła się akademia, na którą przybyły ze sztandarami delegacje instytucji społecznych, oświatowo-kulturalnych, szkolnych, cechów rzemieślniczych, a także przedstawiciele władz i zaproszeni goście. Stół prezydialny przystrojony został kwiatami, zaś na podium stanął portret pisarza. Przemawiał starosta Harmata, który podkreślał znaczenie Reymonta i jego twórczości nie tylko dla powiatu radomszczańskiego, ale całej Polski. Z przemową wystąpił również delegowany przez Radę Gminy Kobiele Wielkie Antoni Ryba. Podczas akademii przedstawiono plan utworzenia w Kobielach szkoły im. Władysława Reymonta, biblioteki, czytelni oraz popularyzację dzieł wybitnego rodaka. 1 września – tego dnia o godz. 13.00 odbyło się poświęcenie kamienia węgielnego pod budowę łaźni miejskiej na placu przy ul. Źródlanej. 4 września – zmarł w Radomsku Antoni Paciorkowski, lekarz weterynarii, społecznik i działacz samorządowy. Urodził się w 1860 r. w Opojowicach. Po powstaniu styczniowym rodzina przeniosła się do Gidel. Antoni uczył się w szkole F. Fabianiego, potem w gimnazjum w Piotrkowie, a studiował w Warszawie. Do Radomska przyjechał w 1902 r., aż do 1925 r. był powiatowym weterynarzem. W czasie I wojny światowej był członkiem Komitetu Obywatel-skiego. W 1918 r. został wybrany prezydentem miasta, ale nie uzyskał aprobaty władz austriackich. Działał w wielu organizacjach społecznych. Pochowany na cmentarzu starym w Radomsku. 14 września – zarejestrowano radomszczański oddział Szlojmej Emunej Isroel (Pokój Wiernym Izraelowi), stowarzyszenia ortodoksyjnego, a faktycznie partii Aguda. 11 listopada – spotkanie w siedzibie Polskiej Macierzy Szkolnej (Rynek 17) w sprawie zakupu przez powiat radomszczański samolotu dla wojska. 1 grudnia – wyszła „Prawda Radomskowska”, jednodniówka organu PPS-Lewicy. Redaktorami byli Tadeusz Solecki i Stefan Massalski. 13 grudnia – rejestracja oddziału organizacji „Szomrej Szabos” („Przestrzegający Szabatu”), za cel stawiano sobie nakłanianie wiernych do ścisłego przestrzegania nakazów religijnych, zwłaszcza szabatu. – powstała w Radomsku Biblioteka im. Szolema Alejchema, założyła ją partia Poalej Syjon. Mieściła się na ul. Przedborskiej. Była to druga biblioteka żydowska w mieście, pierwsza im. Icchaka lejba Pereca powstała dwa lata wcześniej na ul. Kaliskiej. – zaczęto wydawać „Naszą Szkołę. Czasopismo Kółka Polonistycznego im. Wł. St. Reymonta Uczniów Gimnazjum Humanistycznego Męskiego Stan. Niemca w Radomsku”. Gazetę wydawali uczniowie pod okiem nauczyciela Stanisława Woyny-Gwiaździnskiego. Do 1928 r. wyszły 4 numery.

1927  

7 kwietnia – przybył do Radomska Wincenty Witos (1874-1945), poseł na sejm, działacz ruchu ludowego, trzykrotny premier Rzeczypospolitej Polskiej. Wg relacji „Gazety Radomskowskiej” już od godzin rannych zbierali się włościanie w teatrze „Kinema”, by spotkać się ze swoim przywódcą. Witos pojawił się na sali tuż po godzinie 12 witany gromkimi okrzykami zebranych osób. Podejmował go wójt z Folwarków Surmacki oraz prezes okręgowego Zarządu PSL „Piast” Antoni Szwedowski. Były premier wygłosił referat dotyczący ówczesnej sytuacji politycznej i gospodarczej w kraju. Następnie Witos odpowiadał wyczerpująco na pytania zgromadzonych osób. Po wiecu odbył się skromny bankiet, na którym dziękowano posłowi za wizytę w Radomsku. – ukazał się „Akademik Radomskowski”, jednodniówka Koła Przyjaciół Akademika w Radomsku. Redaktorem był Stefan Krzypkowski. 4-11 września – odbył się Tydzień Lotniczy. W ciągu całego tygodnia miano sprzedawać broszury i nalepki. 11 września znowu miała być kwesta uliczna, o godz. 12 odczyt o lotnictwie w sali Rady Miejskiej. 16 września – w Warszawie samobójstwo popełnił malarz pochodzący z Radomska Stanisław Wiktor Horowicz, właśc. Szaja (1892-1927). Ur. 12 IV 1892 w Radomsku, s. Leopolda (kupca, fotografa) i Macheli (Michali) z Zaksów (Saksów) małżonków Horowicz. Miał co najmniej troje rodzeństwa: Adolfa (ur. 1886), Joska (ur. 1887) i Etę (ur. 1894). Pochodził z rodziny żydowskiej, ale w 1926 przeszedł na katolicyzm. Prawdopodobnie naukę rozpoczął w Radomsku w szkole → Feliksa Fabianiego i później → Antoniego Żylińskiego. Pierwsze lekcje rysunku pobierał w Łodzi, gdzie ukończył gimnazjum. Studiował w akademii w Monachium, później w Paryżu, Florencji i Rzymie. W 1914 powrócił do kraju, uczył rysunku i malarstwa w Gimnazjum → Stanisława Niemca w Radomsku. Od 1921 uczył się w Wolnej Szkole Malarstwa i Rysunku Ludwiki Mehofferowej w Krakowie. Od 1 XII 1924 był rysownikiem w Biurze Badań Technicznych przy Ministerstwie Spraw Wojskowych w Warszawie. Była to jednak słabo płatna praca, miał trudności z utrzymaniem się w Warszawie. Sprzedaż obrazów także nie była dochodowa. Wspierał go, kupując jego prace, przyjaciel Józef Kurpios. S. Horowicz popełnił samobójstwo 16 IX 1927 skacząc do Wisły poniżej śluzy Gocławskiej w Warszawie. Pomimo natychmiastowej akcji poszukiwawczej policji z komisariatu wodnego nie odnaleziono ciała. W tym dniu widział się jeszcze z J. Kurpiosem, rozmawiali, pożegnali się serdecznie. Kilka godzin później już nie żył. W pozostawionym na brzegu ubraniu znaleziono listy. W jednym prosił przyjaciela o zajęcie się pogrzebem, w drugim pisał, że życie przestało być dla niego celem: Będąc ostatecznie rozczarowany, kładę kres cierpieniom. Nikogo czynem tym nie krzywdzę, mogę więc odejść w spokoju. Żegnam Was wszystkich, przyjaciele moi. Módlcie się za duszę moją. Wiadomo, że wystawiał swoje prace w 1913 w Łodzi (Pogrzeb mnicha), w 1923 w Akademickim Kole Kresowym w Krakowie (Łany, Droga do Mogiły, Kwitnący sad, Chata podlaska). Miał przynajmniej dwie wystawy pośmiertne, o pierwszej nic nie wiadomo, druga miała miejsce w Częstochowie. Na wystawie pośmiertnej w Muzeum w Częstochowie w IV 1929 pokazano ok. 60 prac. Zachowany wykaz obrazów wymienia: Maki (2 razy), Maciek Rój z Zakopanego, Niebieski łubin, Wrzos kwitnący, Wnętrze, Moczary, Głowa starca, Autoportret (3 razy), Głowa w aureoli, Franek, Włoszka, Dziewczyna w stroju ludowym, Portret (2 razy), Chrystus pod krzyżem, Fragment ogrodu, Ogród (2 razy), Stodoła, Snopy na polu, Studjum, Portret damy, Półakt, Sosna, Kaszub, Głowa Chrystusa, Wesele, Staruszka spod Krakowa, Dziewczynka, Alegoria wojny, Wieczór na Helu, Tatry zachodnie, Skraj lasu, Fragment, Karłowata sosna, Fragment Wesołej, Samotna sosna, Hel, Chata, Ruiny pod Rzymem, Sosny, Piaski, Kwitnące pole w Tatrach, Pole pod Giewontem, Droga pod lasem, Morskie Oko, Góralki na łące, Wioska, Droga, Fragment podhalański I, Fragment podhalański II, Szkice, Droga w lesie, Łodzie na Helu, Wrzosy pod lasem, Kwitnące jabłonie, Pustkowie. Malował pejzaże, sceny figuralne, portrety różnymi technikami, olejami, pastelami, rysował węglem i ołówkiem. Z okazji wystawy wydano afisz i katalog zawierający pełny wykaz dzieł. Pięć obrazów z tej wystawy zakupił magistrat miasta Częstochowy, za które zapłacono 350 zł. Należność za obrazy uiszczono Józefowi Chorowiczowi (Horowiczowi) z Piotrkowa. Prace S. Horowicza posiadali jego bratankowie: Bronisław Horowicz w Paryżu – kilka obrazów i rysunków, Daniel Horowicz w Krakowie – kilkanaście prac (obrazy olejne, m.in. dwa autoportrety, rysunki pastelem) oraz album szkiców. 24 listopada – wyszedł dwutygodnik „Wiadomości Radomskowskie”. Jego wydawcą i redaktorem był Jan Bujacz, redakcja mieściła się w księgarni Bolesława Nowickiego. Znane są tylko dwa numery: z 24 listopada i 8 grudnia 1927 r. listopad – wydano „Jednodniówkę”, pismo Powiatowego Komitetu Robotniczego PPS, redaktorem był Franciszek Lenk. – także w listopadzie wydano „Jednodniówkę poświęconą sprawom wyborów do Rady Miejskiej w Radomsku”. Wydawcą był Komitet Wyborczy przy Chrześcijańskim Stowarzyszeniu Właścicieli Nieruchomości, redaktorem był S. Kowalski.

1928  

luty – wydano „Głos Wyborcy”, jednodniówkę PPS na Okręg Wyborczy Częstochowa-Radomsko. 10 marca – parafię św. Lamberta wizytował bp częstochowski Teodor Kubina. 1 czerwca – ukazał się pierwszy numer „Expressu Radomskowskiego”, gazety liberalno-demokratycznej. Była to mutacja dziennika „Express Częstochowski”, wydawana w języku polskim 6 razy w tygodniu. Biuro ogłoszeń znajdowało się na ul. Brzeźnickiej 17. Wychodził jeszcze w 1933 r. 25 sierpnia – wielki pożar w Stobiecku Miejskim. 7 września – ukazał się jedyny znany numer „Radomszczańskiego Krzywego Zwierciadła” („Der Radomsker Krumlicher Szpigel”), kolejny znany pochodzi z 26 marca 1929 r. – „Radomszczańskie Zimowe Zwierciadło” („Der Radomsker Wintar Szpigel”). Było to żydowskie pismo satyryczne ukazujące się nieregularnie w latach 1925-1930. – w wyniku połączenia Ligi Obrony Powietrznej Państwa i Towarzystwa Obrony Przeciwgazowej powstała Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej (LOPP). Liga popierała propagandowo i finansowo zakupy sprzętu lotniczego, badania i rozwój konstrukcji lotniczych oraz publikacje o tematyce lotniczej. Niemały był też jej udział organizacyjny, techniczny i finansowy w rozbudowie lotnisk, a także szkoleniu mechaników lotniczych i pilotów. Działalność organizacji skierowana głównie do młodzieży, miała na celu wyrobienie w społeczeństwie zrozumienia i poparcia dla rozwoju lotnictwa. W Radomsku pierwsze struktury powstały w połowie 1924 roku, ale w pierwszym okresie chyba nie działały zbyt aktywnie, choć w zbiórce na terenie powiatu zebrano 7000 zł. Początkowo radomszczańskie koło obejmowało także teren powiatu. Biuro znajdowało się w budynku Państwowej Komisji Uzupełnień przy ul. Narutowicza 7 (1 piętro). Od 15 grudnia 1938 roku siedziba mieściła się przy ul. Reymonta 15.

1929  

2 lutego – poświęcenie sztandaru Cechu Młynarzy w sali obrad Rady Miejskiej. 3 lutego – poświęcenie sztandaru Cechu Fryzjerskiego w sali obrad Rady Miejskiej. 27 kwietnia – rejestracja stowarzyszenia Kultur Liga, będącego pod wpływem partii Bund. Wśród robotników stowarzyszenie miało propagować kulturę żydowską, a w szczególności literaturę w jidysz. Z inicjatywy Bundu powstało w 1930 r. Towarzystwo Wychowania Fizycznego „Jutrznia”. kwiecień – ukazał się pierwszy numer „Kroniki Radomskowskiej”, redaktorem naczelnym był prof. Woyna-Gwiaździński. Był to dwutygodnik, 8 i zarazem ostatni numer ukazał się w listopadzie 1929 r. Redakcja mieściła się na ul. Częstochowskiej 5. 1 maja – wydano pierwszy numer „Prawdy Radomskowskiej”, organu powiatowego Komitetu Robotniczego PPS. Początkowo był to tygodnik, potem dwutygodnik. Ostatni numer ukazał się w październiku 1930 r. Redaktorem był Władysław Opic, niektóre numery w 1929 r. redagował A. Bykowski. Redakcja znajdowała się przy ul. Mickiewicza 2. 3 maja – poświęcenie w sali obrad Rady Miejskiej sztandaru Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Właścicieli Nieruchomości 4 maja – urodził się w Radomsku Zbigniew Wojciechowski ps. „Naglący”, „Zbych”, żołnierz AK, NSZ w oddziale Władysława Kołacińskiego „Żbika” i KWP. Aresztowany i skazany na 8 lat więzienia, odsiedział połowę wyroku. Zrehabilitowany 23 lutego 1991 r. Zmarł 11 lipca 2008 r. w Poznaniu. maj – założenie straży ogniowej w Masłowicach 18 maja – ukazał się pierwszy numer radomszczańskiego „Głosu Robotniczego” wydawanego przez PPS Frakcja Rewolucyjna, redaktorem naczelnym był E. Gelbard. 26 maja – poświęcenie nowego taboru automobilowego straży ogniowej w Radomsku 26 maja – ukazał się pierwszy numer „Głosu Robotniczego. Dwutygodniówki socjalistycznej”. Wydawcą był Miejscowy Komitet Robotniczy PPS dawnej Frakcji Rewolucyjnej. Redaktorem był S. Buliński. Ostatni numer wyszedł 10 września 1930 r. W 1930 r. gazeta zmieniła tytuł na „Głos Robotniczo-Chłopski. Organ Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS dawnej Frakcji Rewolucyjnej”. Nie zmienił się adres redakcji oraz redaktor naczelny. Gazeta ukazywała się w Radomsku i Częstochowie. Ostatni znany numer pochodzi z 12 września 1930 r. 9 czerwca – uroczystość 10-lecia PCK w Radomsku. 9 czerwca – straż ogniowa w Garnku otrzymała sztandar ufundowany przez Gminny Komitet X-lecia Niepodległości Polski. 13-16 czerwca – ogólnopolski zjazd straży pożarnych w Poznaniu. W zawodach radomszczańska straż zdobyła pierwsze miejsce i otrzymała pamiątkowy puchar. Sukces ten odnotowały gazety w Polsce i za granicą. Nakręcono również film z zawodów. 23 czerwca – poświęcenie remizy strażackiej w Strzałkowie. lipiec – ukazała się pamiątkowa książka z ilustracjami wydana przez Szkołę Handlową Polskiej Macierzy Szkolnej w Radomsku, cena 2 zł. lipiec – radny Opic i J. Jurek członek TUR wzięli udział w kongresie socjalistycznym w Wiedniu 10 lipca – zlikwidowano Posterunek Żandarmerii Wojskowej w Radomsku. wrzesień – pod Strzałkowem wylądował przymusowo samolot jugosłowiański. październik – fabryki Thonet-Mundus, A. Kryzel i J. Wojakowski i Metalurgia zdobyły nagrody na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu. 10 listopada – poświęcenie lokalu Szkoły Handlowej w budynku przy ul. Reymonta 26 24 listopada – oddanie do użytku bursy gimnazjum S. Niemca w wynajętych dwóch piętrach domu Mrozowskiego przy u. Krakowskiej. – w latach 1929-1930 ukazywał się „Uczniak”, gazetka wydawana przez uczniów 7-klasowej szkoły powszechnej im. S. Jachowicza. – wyszło „Ku Oświacie, jednodniówka Szkoły Rolniczej w Dobryszycach i Powiatowej Komisji Przysposobienia Rolniczego”.

1930  

21 lutego – okólnikiem nr 24 Polskiej Akademii Umiejętności oficjalna nazwa powiatu powinna brzmieć nie radomskowski a radomszczański. Taka nazwa powinna być używana na pieczęciach i wszystkich aktach urzędowych. 23 lutego – młodzieżowe koła PCK ze szkół S. Niemca, J. Chomicz, im. Fabianiego, Szkoły Handlowej poświęciły swoje sztandary 10 marca – decyzją wojewody łódzkiego Antoni Pajdak przestał pełnić funkcję burmistrza Radomska. Do czasu wyboru przez Radę Miejską nowego burmistrza, jego funkcję pełnił A. Koziełło, dotychczasowy wiceburmistrz. 11 maja – uroczystości 10-lecia straży ogniowej w Stobiecku Miejskim 15 maja – zaczyna się ukazywać „Przegląd Radomskowski”, redaktorem i wydawcą był Z. Simon. Ostatni numer ukazał się 30 listopada tego samego roku. Redakcja mieściła się przy ul. Strzałkowskiej 16. 18 maja – w budynku Towarzystwa Dobroczynności przy ul. Reymonta, w siedzibie Stowarzyszenia Robotników Chrześcijan została otwarta biblioteka, czynna codziennie od godz. 16 do 19. 18 czerwca – w Radomsku zaczął się ukazywać piotrkowski „Expres Codzienny”. Pismo miało swoje oddziały także w Tomaszowie, Bełchatowie, Sulejowie i Brzezinach. Pierwszy numer ukazał się 18 czerwca a ostatni 20 września 1930 r. Nakład wynosił 1000-1500 egz., ale nie wiadomo ile trafiało do Radomska. Dziennik sympatyzował z PPS i PSL Wyzwolenie i był wrogo nastawiony do obozu sanacyjnego. 22 czerwca – doroczne zebranie członków Towarzystwa Łowieckiego powiatu radomszczańskiego, obradowano w sali Związku Ziemian. 6 lipca – zjazd straży pożarnych z powiatu w Radomsku, zgłosiło się 28 drużyn wiejskich. Zawody rozgrywano na placu sportowym „Korona”. Najlepsza była drużyna ze Stobiecka Miejskiego, za nią straż z Kłomnic, trzecie miejsce zajęła z Woli Kuźniewskiej a czwartą pozycję przyznano druhom z Koniecpola Starego. 10 sierpnia – we wsi Lipie koło Radomska zmarł Bronisław Rago. Urodził się w 1861 r. w Karczewie, był lekarzem i społecznikiem. Od 1 kwietnia 1893 r. do wybuchu I wojny światowej był lekarzem miejskim, a w latach 1909-1913 także lekarzem kolejowym. W latach 1917-1918 zasiadał w powołanej przez Austriaków Radzie Miejskiej. Działał w Towarzystwie Dobroczynności, Towarzystwie Pożyczkowo-Oszczędnościowym, Stowarzyszeniu Spożywczym Urzędników. 25 sierpnia – jubileusz 25-lecia pracy oświatowej obchodził Tomasz Buczyński, właściciel Ciężkowic. Od samego początku istnienia Polskiej Macierzy Szkolnej (1905 r.) włączył się w jej działalność. 10 września – ukazał się ostatni numer „Głosu Robotniczo-Chłopskiego. Organu Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS dawnej Frakcji Rewolucyjnej”. Gazeta wychodziła od 1929 r., ukazało się 12 numerów. 27 września – zmarła w Sosnowcu Elżbieta Maciejska, zasłużona działaczka społeczna i niepodległościowa. W Radomsku działała w Towarzystwie Dobroczynności, Narodowej Organizacji Kobiet, Towarzystwie Opieki Wojskowej. 1 października – dzierżawcą restauracji „Kinema” został Franciszek Śpiewak. Zapowiadał odnowienie restauracji i zaangażowanie nowego zespołu muzycznego. 9 listopada – w Resursie Rzemieślniczej odbył się zjazd drobnego kupiectwa polskiego, na który przybyło kilkadziesiąt osób z miasta i powiatu. 24 listopada – zmarł Kazimierz Imieniński, notariusz i sędzia. 7 grudnia – wyszła „Nowa Gazeta Radomszczańska”, wydawcą i redaktorem był Zygmunt Simon. Redakcja mieściła się przy ul. Krakowskiej 22. Ostatni numer wyszedł 25 stycznia 1931 r.

1931  

25 stycznia – wyszedł pierwszy numer komunistycznej gazety „Głos Ludu Miast i Wsi. Dwutygodnik społeczno-ludowy”. 1 lutego – poświęcenie i oddanie do użytku lokalu Związku Strzeleckiego przy ul. Strzałkowskiej 19. Uroczystość odbyła się w obecności władz wojskowych, administracyjnych, sądowych, organizacji społecznych. Poświęcenia dokonał ks. kan. Marian Jankowski. 22 lutego – wojewoda odwołał zarząd miasta w składzie: p.o. burmistrza Aleksander Koziełło, ławników: F. Ościka, J. Cygankiewicza, Sz. Hazego. Wcześniej została rozwiązana Rada Miejska. Komisarzem rządowym mianowano Pawła Winiewicza, inspektora samorządu gminnego w Sejmiku Powiatowym. luty – najstarszy zakład fotograficzny „Emilja” zorganizował w rynku wystawę zdjęć 11 marca – zmarł Antoni Chutkiewicz, przez 35 lat służył w straży ogniowej. 13 kwietnia – Lucjan Kwaśniewski został odznaczony przez Prezydenta Rzeczpospolitej „Krzyżem Niepodległości” za działalność niepodległościową. 3-9 maja – ukazał się pierwszy numer „Kroniki Radomszczańskiej”. Był to dwutygodnik poświęcony sprawom miasta Radomska i powiatu radomszczańskiego. Gazeta propagowała idee piłsudczykowskie, była kontynuatorką „Przeglądu Radomskowskiego”. Wydawcą i redaktorem był Zygmunt Simon. Redakcja znajdowała się na ul. Krakowskiej 22. Redaktorem i wydawcą był Zygmunt Simon. 2 czerwca – ukazał się pierwszy numer „Słowa Radomszczańskiego”, redaktorem był M. Kaleciński. To kolejna gazeta lokalna. W ciągu pierwszego dziesięciolecia od odzyskania niepodległości poza „Gazetą w” ukazywały się jeszcze „Strażnica”, „Głos Radomskowski”, „Expres Radomskowski”, ale szybko upadały. 18 czerwca – ok. godz. 19 niebywały huragan nad Radomskiem, burza wyrządziła wiele szkód zrywając dachy i przewracając drzewa, m.in. stare i wielkie drzewo na ul. Ciemnej koło Metalurgii. czerwiec – Towarzystwo Radomszczan w Ameryce, które w Nowym Jorku liczy 320 rodzin, zwróciło się do „Gazety Radomskowskiej” z prośbą o wykonanie zdjęć filmowych miasta, by dawni mieszkańcy Radomska mogli zobaczyć za oceanem jak wygląda obecnie ich rodzinne miasto. W tej sprawie nawiązano kontakt z Warszawską Wytwórnią Filmową. Do zrealizowania pomysłu chyba nie doszło. 23 lipca – w Warszawie zmarła Janina Szalay, nauczycielka i działaczka społeczna. W latach I wojny światowej należała do Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego, pracowała też w biurze werbunkowym Legionów. W 1916 r. wyjechała z Radomska na stałe. 1 sierpnia – ukazał się jedyny numer „Głosu Kółek Rolniczych. Organu Okręgowego Towarzystwa Organizacji i Kółek Rolniczych w Radomsku”. Redakcja znajdowała się przy ul. Reymonta 19, redaktorem był Maciej Woźnicki. – w latach 1931-1932 wychodził „Wochn-Najes” („Nowiny Tygodniowe”, żydowski bezpar-tyjny tygodnik społeczno-literacki w jidysz. Ukazywał się jednocześnie w Radomsku i Piotrkowie. – od 1931 do 1934 ukazywało się „Echo Radomszczańskie”, była to mutacja łódzkiego dziennika „Echo”. W następnych latach istniała w gazecie kronika radomszczańska.

1932  

4 lipca – w nocy doszło do pożaru w młynie motorowym Stanisława Szykulskiego na ulicy Brzeźnickiej 3 (dziś Warszyca) obok torów kolejowych. Gazeta Radomskowska pisała, iż miasto zostało oświetlone łuną ognia, która nie przeszła uwadze mieszkańców. Tłumy ludzi wyszły na ulice, by oglądać rozszalały żywioł. Ogromna liczba gapiów przy torze kolejowym sprawiła, że pociąg z Częstochowy do Radomska zwolnił zupełnie z biegu. Pożar w szybkim czasie ogarnął górne piętra i przeniósł się na pokryty papą dach. Na pomoc przybyły trzy wozy strażackie, które podłączyły się do zbiornika fabrycznego, rzeki Radomki oraz pompy miejskiej. Akcja trwała nieustannie do godziny 4 rano. Udało się ocalić maszynę parową, kotłownię oraz przy-legające do niej magazyny. W gaszeniu pożaru pomagała ochotnicza straż ze Stobiecka Miejskiego. Właściciel posiadłości feralnej nocy przebywał w Warszawie, gdzie starał się o pożyczkę na uruchomienie nieczynnego młyna. Przyczyny pożaru nie były znane, straty zaś ogromne. Szykulski nie uruchomił ponownie działalności. 15 października – wpisano do rejestru stowarzyszeń Żydowski Robotniczy Klub Sportowy „Hapoel” („Robotnik”). W 1937 r. klub wprowadził emblemat nawiązujący do symboliki komunistycznej (sierp i młot połączony z sylwetką sportowca rzucającego kulą). Prezesa klubu Aronowicza aresztowano, zarzucając mu propagowanie komunizmu, a klub rozwiązano.

1933  

8 stycznia – zmarł Ludwik Weinberg (ur. ok. 1875 r.), fotograf, działacz społeczny i polityczny. Od 1899 r. prowadził w Radomsku przy ul. Kaliskiej 2 (dziś Reymonta) zakład fotograficzny „Emilia”. Działał w stowarzyszeniach żydowskich o charakterze kulturalnym i gospodarczym. 5 lutego – wyszedł pierwszy numer „Kurjera Radomszczańskiego”, mutacji „Kurjera Częstochowskiego”. Wydano 34 numery, ostatni ukazał się 16 marca 1933 r. Redakcja mieściła się przy ul. Żeromskiego 9. 2 marca – wyszedł pierwszy numer „Słowa Radomszczańskiego”, mutacja „Słowa Częstochowskiego”, o profilu sanacyjnym. Ukazywało się do 1936 r. Miejscowa redakcja mieściła się przy ul. Brzeźnickiej 1, a następnie Częstochowskiej 9. – zaczął się ukazywać „Kurjer Sportowy. Tygodnik poświęcony sprawom sportu i wychowania fiz. Częstochowy, Myszkowa, Radomska i Zawiercia”. Pismo ukazywało się w Częstochowie.

1934  

1 kwietnia – ukazał się pierwszy numer „Journal far literatur un kunst” („Pismo dla Literatury i Sztuki”. Było to pismo wychodzące w jidysz. Nie wiadomo, ile numerów się ukazało. Redaktorem i wydawcą był Ajzel Jakubowicz (ur. 6 marca 1903 r. w Warszawie), mieszkający w Radomsku od 1917 r. Przez radomszczańską policję był podejrzewany o działalność komunistyczną i in-wigilowany od 1928 r. jako działacz wywroty. Wówczas był byłym członkiem komunistycznego Zawodowego Związku Robotników Przemysłu Odzieżowego w Radomsku. Wciąż utrzymywał kontakt z komunistami. Od kilku lat był bez pracy i utrzymywała go matka. Nie posiadał wykształcenia odpowiedniego do wydawania czasopisma i nie miał dochodów. Policja podejrzewała go o działalność wywrotową. kwiecień – odbył się w Radomsku miesięczny kurs obrony przeciwgazowej. Poprowadził go oddelegowany na powiat radomszczański i piotrkowski instruktor Maciejewski. Kurs ukończyły 55 osoby spośród miejscowej inteligencji (urzędnicy, nauczyciele, samorządowcy). 1 maja – pierwszy numer „Wiadomości Radomskowskich”, niezależnego pisma społeczno-literackiego. Ostatni numer wyszedł 26 maja 1934 r. Redakcja mieściła się przy ul. Brzeźnickiej 19. 15 maja – zmarł Leopold Parzonka, nauczyciel, urzędnik. Urodził się ok. 1877 r. Od 1905 r. był nauczycielem w szkole elementarnej w Radomsku przy fabrykach mebli. W latach 1918-1919 był przewodniczącym Komitetu Aprowizacyjnego, w czasie rozruchów głodowych w marcu 1919 r. został pobity. W 1922 r. wrócił do zawodu nauczyciela. Działał społecznie w Polskiej Macierzy Szkolnej, Lidze Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, stowarzyszeniu spożywców „Zorza”, Kole Przyjaciół ZHP. Pochowany na starym cmentarzu w Radomsku. 25 maja – urodził się Marian Bereska, prekursor zorganizowanego ruchu numizmatycznego w Radomsku. W czasie wojny zginał w niemieckim obozie jego ojciec, a matka w rodzinnym domu ukrywała Żydów. W 2011 r. w jej imieniu odebrał Medal Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata. Sam należał do AK. 27 września 1963 r. wraz ze Stanisławem Toczyńskim założył na Famegu koło Polskiego Związku Filatelistycznego. W 1985 r. skupił wokół siebie radomszczańskich numizmatyków i doprowadził do otwarcia wystawy numizmatycznej. 17 czerwca 1986 r. powołał Koła Numizmatycznego, najpierw przy oddziale w Częstochowie, następnie samodzielnego oddziału. Kierował nim do 2011 r. Poza tym działał w Związku Żołnierzy Armii Krajowej, Polskim Stowarzyszeniu Diabetyków, Stowarzyszeniu Weteranów Pracy Przymusowej Powszechnej Organizacji „Służba Polsce”. 1 września – ukazał się pierwszy numer periodyku dla młodzieży związanej z Polskim Czerwonym Krzyżem w Radomsku. Nosił tytuł „Niwa Czerwonokrzyska”, jego redaktorem był Zdzisław Rudowski. Początkowo był to miesięcznik, a od 1938 r. kwartalnik. Redakcja znajdowała się na ul. Kościuszki 1. Ostatni znany numer pochodzi z 20 grudnia 1938 r. 15 września – zmarł Jan Humblet, właściciel apteki w Radomsku. Urodził się 7 maja 1868 r. w Kielcach. Od 1 grudnia 1902 r. był właścicielem apteki przy ul. Przedborskiej 2. Wynalazł i opatentował lek o nazwie Thiotymina. Był właścicielem folwarku Babczów. W 1910 r. wydzierżawił od miasta na 12 lat plac przy klasztorze, gdzie urządził skwer. Był tam kiosk, w którym można było kupić wodę sodową i mineralną. Aktywnie działał w organizacjach spo-łecznych. Pochowany jest na starym cmentarzu. 1 listopada – ukazała się jednodniówka „Poległym Bohaterom 1863 r. poległym w walce o i za niepodległość Ojczyzny”. Wydał ją Zarząd Stowarzyszenia b. Więźniów Politycznych d. Frakcji Rewolucyjnej Oddział w Radomsku. Redaktorem był Julian Ciesielski. 7 grudnia – do rejestru stowarzyszeń wpisano radomszczański oddział Organizacji Syjonistycznej w Polsce. W ten sposób w Radomsku dochodziło do ponownego odtworzenia ruchu syjonistycznego. – zaczął się ukazywać „Informator”, miesięcznik Stowarzyszenia Kupców Polskich. Jako dwumiesięcznik wydawano go jeszcze w maju 1935 r. – w latach 1934-1935 wychodziła „Kolumna Młodolegionowa. Organ Legjonu Młodych obwodu: Piotrków, Tomaszów, Brzeziny, Radomsko”.

1935  

12 maja – zmarł w pałacu Belwederskim marszałek Józef Piłsudski. Ta smutna wiadomość dotarła do Radomska jeszcze tej samej nocy. Następnego dnia odbyło się w starostwie posiedzenie, na którym zaplanowano uczczenie byłego Naczelnika Państwa, a zarazem honorowego obywatela Radomska. Miasto przybrało smutny wygląd, m.in. na budynkach zawisły żałobne flagi. Pracownicy policji, urzędnicy, członkowie organizacji społecznych nałożyli na rękawy czarne opaski. Wszystkie imprezy łącznie z seansami kinowymi zostały odwołane. Następnego dnia na nadzwyczajnym posiedzeniu zebrała się rada miasta, by oddać hołd zmarłemu. 16 maja w kościele św. Lamberta odbyło się uroczyste nabożeństwo za duszę marszałka, w którym udział wzięły delegacje i poczty sztandarowe organizacji, stowarzyszeń, a także liczni mieszkańcy. Dzień później na placu 3 Maja starosta Łabudzki wygłosił orędzie Prezydenta RP do narodu, a inny z mówców opowiedział o zasługach Józefa Piłsudskiego dla ojczyzny. Delegatom na uroczystości pogrzebowe wręczono urnę z ziemią z miejsc bitewnych w regionie. 28 maja – zmarła w warszawskim szpitalu Aniela Belinowa, z domu Jałowiecka. Była żoną Tadeusza Beliny, właściciela Strzelec Wielkich. W czasie I wojny światowej wraz z hr. Izabellą Sobańską z Kobiel założyła w Radomsku szpital wojskowy. Poza tym działała w wielu organizacjach społecznych (Radomskowskim Okręgowym Kole Ziemianek, Lidze Obrony Po-wietrznej i Przeciwgazowej, Towarzystwie Organizacji Kółek Rolniczych). W swoim majątku Strzelce Wielkie założyła sierociniec, w Radomsku przyczyniła się do powstania bursy szkolnej. Pisała pamiętnik, jego fragment został opublikowany w 2014 r. („Notatki z początku wojny (1914 r.)”. 27 czerwca – powiat radomszczański został nawiedzony przez niespotykanych rozmiarów nawałnicę, połączoną z gradobiciem i piorunami. Największe szkody rozszalały żywioł wyrządził w Radziechowicach, Woli Jedleńskiej oraz tamtejszym majątku należącym do Stanisława Kobyłeckiego. W tym ostatnim wiatr zrównał z ziemią wszystkie zabudowania dworskie, wyrwał z korzeniami drzewa liczące sobie kilkadziesiąt lat, a także przesunął o kilkadziesiąt me-trów wóz zaprzęgnięty w parę koni. Nie obyło się także od wypadków z udziałem ludzi. Władysław Gorzan został przyciśnięty przez fragmenty zawalonej stodoły i z ciężkimi obrażeniami odwieziony do szpitala. Ponadto w majątku Masłowice od uderzenia piorunem spłonęły zabudowania dworskie. Na wspomnianych terenach grad wielkości orzecha włoskiego doprowadził do zniszczenia ok. 60 % upraw. Pisano wręcz o fatum nad majątkiem Wola Jedleńska, którego prześladowały klęski żywiołowe. W tym samym czasie w Radomsku padał krótki, lecz intensywny deszcz. 3-6 listopada – pierwszy numer „Obrony. Niezależnego organu Polski Środkowej. Gazety dla wszystkich. Poświęconej drobnemu mieszczaństwu i rolnictwu”. Redaktorem był Stanisław Starostka, a wydawcą Tadeusz Starostecki. Gazeta miała swoje oddziały w Częstochowie, Piotrkowie, Bełchatowie, Tomaszowie Mazowieckim i Przedborzu. Redakcja mieściła się w Radomsku przy ul. Przedborskiej 28.

1936  

kwiecień – ukazała się „Nasza Praca. Wydawnictwo Związku Nauczycielstwa Polskiego Powiatu Radomszczańskiego”. Początkowo był to miesięcznik, a od października dwumiesięcznik. Redakcja mieściła się na ul. POW 43. czerwiec – „Gazeta Radomskowska” informowała o cennym znalezisku w kościele parafialnym w Sulmierzycach. Obraz z I poł. XVI w. został odnaleziony dzięki inicjatywie znanego z zainteresowania sztuką sakralną biskupa częstochowskiego Teodora Kubiny. W celu zbadania dzieła powołano komisję, w skład której weszli dyrektor Państwowych Zbiorów Sztuki Alfred Lauterbach, historyk sztuki dr Walicki oraz konserwator sztuki prof. Jan Rutkowski. Zgodnie stwierdzono, że obraz „Madonny z dzieciątkiem” jest dziełem niemieckiego malarza Lucasa Cranacha i został namalowany ok. 1530 r. Do Sulmierzyc został sprowadzony w II poł. XVI w. przez ród Sulmierskich. Biskup powierzył opracowanie i konserwację dr Walickiemu i prof. Rutkowskiemu. W czasie II wojny światowej obraz osobiście był przechowywany przez Kubinę, zaś Niemcy prowadzili nawet jego poszukiwania. Do Sulmierzyc powrócił w 1953 r. i przez kolejne 42 lata cieszył oczy parafian. Niestety z 18 na 19 października 1995 r. nieznani sprawcy skradli obraz, który do dziś nie został odnaleziony. 10 września – Mieszkańcy Radomska witali wracającego z podróży dyplomatycznej z Francji Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych RP gen. Edwarda Rydza „Śmigłego”. Przed południem zebrały się na dworcu kolejowym tłumy radomszczan, władze miasta oraz delegacje organizacji, stowarzyszeń oraz szkół. Był to okres forsowania kultu Rydza „Śmigłego” jako następcy zmarłego Józefa Piłsudskiego. Z tego też powodu przejazd przez miasto późniejszego marszałka traktowany był jako wielkie wydarzenie. Wzdłuż toru ustawiono liczne poczty sztandarowe z orkiestrami Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” i Straży Ogniowej. Budynek dworca oraz peron ozdobiono orłami legionowymi i szarfami biało-czerwonymi. Na transpa-rencie przybranym girlandami widniało hasło „następcy wielkiego marszałka i naczelnemu wodzowi cześć!”. Około godziny 10.25 wjechał do miasta tempem spacerowym pociąg z oczekiwanym przez tłumy gościem. Wybrzmiał hymn państwowy, a pociąg zatrzymał się na peronie. Generała powitał burmistrz Kwaśniewski oraz starosta Łabudzki, a ten krótką mową podziękował za tak piękne przyjęcie. Po chwili pociąg ruszył w dalszą drogę. 13 września – radomszczanie witali żołnierzy Wojska Polskiego z gen. Knoll-Kownackim na czele, powracających z manewrów. – ukazały się prawdopodobnie tylko 4 numery „Głosu Ludu Miast i Wsi”, dwutygodnika społeczno-ludowego o profilu komunistycznym. – rozpoczęto wydawanie „Głosu Radomszczańskiego”. Był to dziennik, wydawcą był Tadeusz Celejewski, redaktorem Marcin Łaski. Nie wiadomo, kiedy zaprzestano wydawania.

1937  

październik – powołano Komitet Fundacji Samolotu Ziemi Radomszczańskiej. Samolot zakupiono dopiero w 1939 r. 17 października – wydano jednodniówkę „Dzień Propagandy Przemysłowca, Kupca i Rzemieślnika chrześcijańskiego w Radomsku”. Pismo nawoływało do bojkotu ekonomicznego Żydów.

1938  

Noc 24/25 stycznia – Radomsko było świadkiem niezwykłego zjawiska świetlnego w postaci zorzy polarnej. Na wschodniej stronie miasta zaobserwowano zaczerwienie nieba na znacznej przestrzeni. Wskutek tego, iż była to część fabryczna miasta, zjawisko wzięto za olbrzymi pożar. Czerwona łuna przesuwała się w kierunku południowym, by zniknąć w ciągu kilku godzin. W czasie trwania tego spektaklu na ulicach miasta pojawiło się mnóstwo mieszkańców, by oglądać, jak myślano z przerażeniem, pożar fabryki. Zaalarmowano nawet straż pożarną, która w szybkim czasie wyjechała w kierunku czerwonej łuny i bez efektu szukała pożaru. Zorza była widoczna w wielu krajach Europy, w Ameryce i Kanadzie. Wszędzie wywoływała odczucie fascynacji pomieszanej ze strachem. W związku z wybuchem II wojny światowej zjawisko to zaczęto utożsamiać z II tajemnicą fatimską z 1917 r., którą pozwolę sobie zacytować: „Gdy zobaczycie noc rozświetloną nieznanym światłem, wiedzcie, że jest to wielki znak, który da wam Bóg, iż nadchodzi kara dla świata za jego zbrodnie w postaci wojny…”. 21–kwietnia – północną część powiatu radomszczańskiego nawiedził huragan o ogromnej sile, powodując uszkodzenia zabudowań i drzewostanu. We wsi Słostowice (gm. Gomunice) wichura powaliła wiele drzew w pobliskim lesie. Grupa mieszkańców udała się na miejsce, by usuwać powalone pnie opierające się o ocalałe drzewa. Prace trwały jeszcze przed ustaniem nawałnicy, a skutki tego okazały się tragiczne. Żywioł powalił jeszcze jedno drzewo, które przygniotło pracującego sołtysa wsi Józefa Słomińskiego. Poszkodowany zmarł w drodze do szpitala. W innych miejscowościach huragan zrywał dachy z budynków mieszkalnych i gospodarczych. 70 lat później, tj. 15 sierpnia 2008 r. kataklizm ponownie nawiedził powiat. Tym razem była to trąba powietrzna, która przeszła przez Stobiecko Miejskie, gminę Gomunice, Dobryszyce i pobliskie tereny. Uszkodzonych zostało około 303 obiektów budowlanych, z czego 256 w samym mieście Radomsku. Ilość poważnie zniszczonych domów i pozbawionych dachów oszacowano na około 108, w tym w mieście Radomsku na około 81. 11 maja – na placu 3 Maja ustawiono makietę bomby lotniczej, która swoim widokiem miała przypominać o stale grożącym niebezpieczeństwie, którego nie będzie lub przynajmniej znacznie się zmniejszy, o ile wszyscy będą opłacać składki na samolot. 21 czerwca – w Gomunicach zmarł Edmund Osterloff, prekursor i współtwórca fotografii artystycznej w Polsce. Nie był on rodowitym radomszczaninem, gdyż urodził się 4 maja 1863 r. w Gruszczycach k. Sieradza. Rodzina pochodziła ze Szwecji, skąd ok. 1850 r. wyemigrowała do ówczesnego Królestwa Polskiego. Edmund Osterloff pobierał nauki w gimnazjum realnym w Kaliszu, a następnie Szkole Handlowej Leopolda Kronenberga w Warszawie. W 1884 r. został skazany na dwa lata więzienia za udział w działalności kółek socjalistycznych i partii „Proletariat”. Po odbyciu wyroku w warszawskiej Cytadeli został zmuszony przez carat do osiedlenia się w Gruzji (Tyflis). Tutaj pod okiem policji pracował jako nauczyciel języka niemieckiego. Kolejne lata jego życia stanowiły nieustanną wędrówkę: Afryka Południowa, Szwajcaria i znów Gruzja. Do Polski powrócił w 1921 r. , zaś w 1925 r. osiedlił się w Radom-sku. Jego pasją była fotografia, od 1931 r. należał do Fotoklubu Polskiego. W twórczości Osterloffa dominowały pejzaże z postacią ludzką, portrety i sceny rodzajowe. Artystę pochowano na „Starym” Cmentarzu w Radomsku. Od 1999 r. jego imię nosi radomszczańskie Towarzystwo Fotograficzne. 25 czerwca – gen. Leon Berbecki, Prezes Zarządu Głównego LOPP, na specjalnej konferencji przyjął radomszczańską delegację Komitetu Fundacji Samolotu, podczas której wręczono czek na 10 tys. zł jako zadatek na samolot i zapowiedziano termin oddania całości na drugą połowę września. – radomszczański oddział LOPP na swoje piętnastolecie wydał broszurę „Brońmy się” (kosztowała 50 gr). Na jej pierwszej stronie było zdjęcie prezesa LOPP gen. Leona Berbeckiego. Na jednym z egzemplarzy napisał on taką dedykację: „Ofiarnym obywatelom Ziemi Radomszczańskiej życzę powodzenia w chlubnej pracy nad wzmożeniem lotniczej potęgi Polski”.

1939  

kwiecień – ogłoszono ochotniczy zaciąg do wojska. Na murach miasta rozwieszono plakaty o ochotniczym zaciągu roczników 1919-1921 do marynarki, lotnictwa i saperów. Takie akcje przeprowadzano co rok, ale w tym chętnych było wyjątkowo wielu. Patriotyzm niektórych był ogromny. Urzędnik skarbowy z Radomska, Bolesław Patykowski, zadeklarował siebie do roli „żywej torpedy”. Taką deklaracją znalazł się w gronie osób, które zgłaszały się do dowództwa Marynarki Wojennej ofiarowując swoje życie dla prowadzenia torpedy. 21 maja – zjazd w Radomsku Związku Oficerów Rezerwy. Program zjazdu przewidywał: przegląd organizacji i związków przez wojewodę i dowódcę Okręgu Korpusu, złożenie wieńców na grobie powstańców z 1863 roku i legionistów z 1914 roku, uroczyste nabożeństwo w kościele parafialnym, po którym nastąpiło wręczenie sprzętu wojskowego. Odbyło się ono na Placu 3 Maja. Tam na ręce płk. Mariana Bolesławicza wręczono dwa karabiny ręczne z ładownicami ufundowane przez dzieci ze szkoły Karoliny Klar (przemawiał uczeń Zbyszko Kuter-macha) i czek na 595 zł od uczniów gimnazjum Fabianiego oraz samolot ziemi radomszczańskiej (symbolicznie wręczył go rejent L. Bugajski), zakupiony ze składek społecznych (przydzielono go szkole pilotów im. Marszałka Rydza-Śmigłego pod Lublinem). Czek na sumę 1000 zł przekazało także grono nauczycielskie z terenu powiatu. Następnie w samo południe odbyła się defilada, którą przyjął płk Bolesławicz, gen. Roman Górecki, Wrona, starosta Jan Łabudzki, ks. Marian Jankowski i burmistrz Lucjan Kwaśniewski. Przed mieszkańcami miasta przemaszerowała kompania honorowa szkoły podchorążych rezerwy, związki, stowarzyszenia, młodzież szkolna, organizacje wiejskie, oddziały PCK, LOPP, straże ogniowe, Związek Młodzieży Wiejskiej, Koła Gospodyń Wiejskich. Defiladę, w której wzięło udział 10 tys. koni poprowadzili ppłk Bzowski i ppor. W. Zimonien. 31 sierpnia – ukazało się zarządzenie władz nakazujące obowiązkowe opróżnianie strychów z wszystkich łatwopalnych przedmiotów. Przygotowywano skrzynie z piaskiem i łopaty do gaszenia bomb zapalających. Zarządzono całkowite zaciemnienie miasta, o czym informowały plakaty. Skuteczność sprawdzały patrole LOPP chodzące od domu do domu. W mieście wprowadzono stan wojenny, rozlepiono plakaty informujące, że dźwięk syren oznaczać będzie alarm. 1 września – o godzinie 5.00 nad ranem nadleciały nad Radomsko bombowce Luftwaffe. Za pierwszy cel posłużyła fabryka „Metalurgia”, gdzie zginęli pierwsi radomszczanie, robotnicy z nocnej zmiany. Zbombardowano także dzielnicę Miłaczki. Największe nasilenie ataków nastąpiło 2 września, kiedy to hitlerowcy zniszczyli centrum miasta. W gruzach legły lub zostały spalone budynki okalające plac 3 Maja z trzech stron, wyłączając kościół św. Lamberta, ratusz i przyległe do niego posesje. Podczas bombardowania zginęło kilkadziesiąt osób, a w mieście panowała powszechna panika. Zniszczeniu uległo 106 budynków. 2 września – naloty niemieckie na Radomsko. Bomby spadły na obiekty przemysłowe, dwa pociski w okolicach stacji kolejowej, a jedna bomba ciężkiego kalibru między budynki Metalurgii i fabryki Thoneta. Najbardziej ucierpiało centrum miasta, zwłaszcza południowa pierzeja, czyli ul. Mineralna i narożna kamienica, gdzie znajdowało się gimnazjum Jadwigi Chomicz. Doszczętnie zostały zniszczone znajdujące się w mieście składy materiałów wybuchowych i amunicji (lokalizacja nieznana). Bomba spadła też na trzypiętrową kamienicę przy ul. Brzeźnickiej, gdzie były biura elektrowni, ucierpiała szkoła na Bugaju. 2 września o godz. 12.30 ostatni przedstawiciele lokalnej administracji i burmistrz miasta Lucjan Kwaśniewski po raz ostatni pojawili się przed magistratem. Nakazano ewakuację miasta, a informacja ta szybko obiegła całe Radomsko. 3 września – tego dnia około godz. 7.30 Radomsko zostało zajęte przez Niemców bez walki. W pierwszych dniach wojny w Radomsku zginęło kilkadziesiąt osób, dokładnej liczby nie sposób ustalić. Na miasto spadło łącznie kilkaset bomb. 4 września – niemieccy żołnierze w godzinach wieczornych zniszczyli w Radomsku kilkadziesiąt sklepów żydowskich, spalili je, a zdobyte tak mienie rozdali Polakom. Następnego dnia pierwsze rodziny niemieckie zaczęły zajmować mieszkania żydowskie. Dotychczasowych lokatorów zmuszano do ich opuszczenia. Wojska niemieckie splądrowały także synagogę, gdzie szukano świętych ksiąg żydowskich. Pojawiła się pogłoska, że są ukryte na cmentarzu. Zniszczono więc groby cadyków, przy czym żadnych ksiąg tam nie było. 12 września – w historii radomszczańskich Żydów zapamiętano go jako „krwawy wtorek”. Od wczesnego rana gestapo z biczami w rękach, w towarzystwie Polaków, wchodzili do żydowskich domów i wyciągali z nich mężczyzn. Zebrali ich na rynku, gdzie dokonano selekcji dzieląc na 3 grupy. Jedna grupa została odprowadzona na ul. Piotrkowską (dziś Narutowicza), na teren dawnej cerkwi. Druga grupa mężczyzn została zabrana na ul. Reymonta do miejsca przeznaczonego dla starszych. Trzecia pozostała na rynku, gdzie miała zasypywać okopy wybudowane tuż przed wojną. 15 października – do nauczyciela Aleksandra Stasińskiego przyszedł znajomy porucznik i powiedział, że w Warszawie pod koniec września powstała konspiracyjna organizacja Służba Zwycięstwu Polski dla kontynuowania walki z Niemcami. Przystąpił do niej i został zastępcą komendanta tworzonego w Radomsku obwodu (przyjął pseudonim „Kruk”). Do działania wciągnął córkę Alicję „Stokrotkę” i zaczął werbunek do organizacji. Cieszył się poważaniem u burmistrza Lucjana Kwaśniewskiego, więc do spotkań dochodziło w jego mieszkaniu. Do organizacji przystąpił też syn burmistrza Jerzy „Robert”, potem dołączyli też Marian Nitecki i Wacław Ząbek, żołnierze służby czynnej, którzy uniknęli niewoli, adwokat Jerzy Wolski i rejent Stanisław Poradowski. Na czele radomszczańskich struktur od 15 października 1939 r. do marca 1940 r. stał por. Antoni Węgrzyn „Ostroga”. październik – Stanisław Sojczyński tworzy Rejon Rzejowice SZP – ZWZ i dowodzi nim do 1942 roku. W tym samym roku obejmuje funkcję zastępcy komendanta Obwodu Radomsko AK, którą pełni do sierpnia 1943 r. – w połowie tego miesiąca zaczęła się ponownie ukazywać „Gazeta Radomskowska”. Jej redaktorem i wydawcą był Zdzisław Rudowski, a deklarowany w stopce nakład to 20 tys. egz. (dotychczasowy wydawca, Michał Świderski zmarł w 1940 r.). Gazeta przyjęła nową numerację i ukazywała się jedynie przez kilka miesięcy. Ostatni znany numer pochodzi z połowy stycznia 1940 r. Gazeta w tym czasie miała już charakter typowej gazety propagandowej. Potem doniesienia o Radomsku odnajdziemy w „Kurierze Częstochowskim”. – działacze Związku Nauczycielstwa Polskiego utworzyli Tajną Organizację Nauczycielską, która odegrała dominująca rolę w organizowaniu i prowadzeniu podziemnego nauczania. Organizacja powołała swoje struktury na wszystkich szczeblach organizacyjnych. W ramach działalności niesiono pomoc nauczycielom i ich rodzinom. Wielu nauczycieli zostało bez pracy i środków do życia. Pomocy potrzebowali nauczyciele przesiedleni i represjonowani za tajne nauczanie. W grudniu grupa nauczycieli z gimnazjum zebrała się w mieszkaniu Imienińskich na ul. Piłsudskiego: dyr. Zenon Kluczyński, zastępca Juliusz Surmacki, Andrzej i Wacław Borkowscy, Tadeusz Goszczyński, Maria Imienińska (z domu Zawisza), Zofia Klementyna Jurkowska, Irena Kaufówna, Antoni Szwedowski, Otto Zakliński. Podjęli decyzję, że nie będą pracować w niemieckiej szkole, Gimnazjum Handlowym, tzw. handlówce, choć były takie propozycje. Dyskutowano, czy podejmować tajne nauczanie. Były obawy, czy nie narazi się w ten sposób młodzieży. Liczono również na złagodzenie kursu Niemców wobec oświaty. Zdecydowano jednak podjąć się trudu nauki w konspiracji. Miały powstawać niewielkie komplety w mieszanym składzie, które miały być prowadzone przez 2-3 nauczycieli. Punkty nauczania miały być maksymalnie bezpieczne, oddalone od siebie o 2-3 km. W mieście było wielu volksdeutschów, więc nie było to łatwe zadanie. Nauka miała ruszyć na początku stycznia. – komendantem (komisarzem) miasta był Rotter. W styczniu 1940 r. odszedł do Kielc, a na jego miejsce przyszedł Lenk, który wcześniej pracował w Starachowicach. 20 grudnia – powstanie w Radomsku getta żydowskiego. Było drugim po piotrkowskim na ziemiach polskich. Tego dnia na ulicach miasta pojawiły się ogłoszenia w języku polskim i niemieckim informujące o jego utworzeniu. Obejmowało ul. Szkolną, Stodolną, Rolną, Joselewicza, Strzałkowską, Fabianiego, Mickiewicza, Wąwozową. Żydzi mieli jeden dzień na opuszczenie swoich mieszkań i przeprowadzenie na teren getta. Gestapowcy i volksdeutsche sprawdzali, czy wszystkie domy zostały opuszczone. Gdy kogoś znaleziono został pobity i nie mógł nic ze sobą zabrać do nowego miejsca. 27 grudnia 1939 r. w specjalnym zarządzeniu ostrzegano, że w związku z przesiedleniem przebywanie ludności żydowskiej na zachód od ul. POW (Krakowska) i Narutowicza jest surowo zabroniony. Mogą tamtędy przechodzić jedynie w drodze do i z pracy i to tylko w zamkniętych szeregach. Za niestosowanie się do tego przepisu groziły wysokie kary i ciężkie więzienie. Getto przetrwało w Radomsku do 1942 r., kiedy je zlikwidowano, a mieszkających w nim Żydów wywieziono do Treblinki. 27 grudnia – komisarz miasta wydał zarządzenie wzywające mieszkańców miasta do natychmiastowego zgłaszania wstawionych (lub ukrytych) do ich mieszkań mebli i innych przedmiotów domowych. To samo dotyczyło przedmiotów zakupionych od Żydów, należało je zgłosić. Takie przypadki należało zgłaszać do Selbstschutzu na ul. Limanowskiego 2 (Przedborska). Karą była grzywna 500 zł i 30 dni więzienia. 31 grudnia – działalność wznowiło kino Kinema, ale repertuar był typowo niemiecki. Niektóre seanse były przeznaczone wyłącznie dla Niemców. grudzień – do Radomska przyjechało ok. 1000 osób przesiedlonych z Poznania. – na zebraniu u Kwaśniewskich postanowiono wydawać własną gazetkę pt. „Przegląd Polityczny”, która miała informować społeczeństwo o prawdziwych wydarzeniach w Polsce i na świecie. Mieli się tym zająć Jerzy Wolski i Jerzy Kwaśniewski. Ze względów technicznych (trudny dostęp do papieru i matryc do powielania) wydano tylko kilka numerów. Do pomysłu wrócono w połowie 1940 r.

1940  

marzec – Lucjan Kwaśniewski przestaje pełnić urząd burmistrza miasta. 29/30 marca – w ramach „Akcji AB” w Radomsku aresztowano: Michała Dzieżgwę, Franciszka Gilewskiego, Tadeusza Gomulińskiego, Walentego Grabianowskiego, Józefa Kępę, Jana Łatacza, Jana Łęskiego (uwolniony), Mariana Rybickiego, Stefana Szczygłowskiego, Bolesława Szymańskiego, Tadeusza Więcławskiego, Stanisława Zbiecia. Trafili do Częstochowy, a 28 czerwca zostali rozstrzelani w Olsztynie koło Częstochowy. Później następowały kolejne zatrzymania. 29 maja aresztowani zostali: Zdzisław Rudowski (harcerz, działacz PCK, redaktor „Gazety Radomskowskiej” – przeżył obóz), Juliusz Surmacki (nauczyciel), Adam Bykowski, Eugeniusz Mazur (nauczyciel), Leon Orliński (policjant), Szymon Mika (kierownik z Thoneta, Kazimierz Madej (urzędnik) i innych (łącznie 34 osoby). Ponad 50 osób trafiło do więzienia 11 czerwca, w tym nauczycielka Karolina Klar (później zwolniona). Większość z aresztowanych 16 lipca trafiła do obozów koncentracyjnych. Aresztowania uniknęli dzięki ostrzeżeniu m.in. Lucjan Kwaśniewski czy Władysław Bartnik (dzięki polskiemu policjantowi Józefowi Kaczmarczykowi), ale musieli się ukrywać przez resztę wojny. 9 kwietnia – w Miednoje został zamordowany Edward Olbrychowski (ur. 1894). Był ochotnikiem w wojnie polsko-bolszewickiej, potem służył w policji w Radomsku, Gomunicach. 2 września wraz z innymi policjantami był ewakuowany na wschód. Dostał się do niewoli sowieckiej. O miejscu śmierci rodzina dowiedziała się dopiero po odtajnieniu dokumentów dotyczących losów polskich policjantów. Pośmiertnie został mianowany przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego aspirantem. 19 sierpnia – a następnie 20 września Związek Odwetu ZWZ przeprowadził udane akcje sabotażowe podpalając fabrykę mebli giętych „Thonet-Mundus” w Radomsku. W wyniku podłożenia kilku bomb zapalających znaczna część zabudowań fabrycznych spłonęła doszczętnie, w tym hale używane do produkcji wozów i sprzętu dla niemieckiego wojska. Sabotaż pociągnął za sobą reperkusje. W kwietniu 1942 r. częstochowskie gestapo natrafiło na ślad konspiratorów. Zatrzymano 9 osób biorących udział we wspomnianych akcjach. Podczas rewizji znaleziono bomby oraz zapalniki, a także inne przedmioty obciążające zatrzymanych. Organizatorzy dywersji Tadeusz Kwaśniewski oraz Wacław Szneliński zostali zastrzeleni w Częstochowie rzekomo podczas próby ucieczki. Aptekarz Ignacy Rudzki, u którego znaleziono 10 kg chloranu potasu, został wywieziony do obozu koncentracyjnego. Aresztowania spowodował agent gestapo, przedwojenny oficer WP. W październiku 1942 r. okupanci urządzili akcję represyjną, aresztowano w sumie kilkadziesiąt osób, głównie pracowników fabryki „Thonet-Mundus”.

1942  

11 maja – w obozie w Oranienburgu został zastrzelony Juliusz Surmacki, nauczyciel i społecznik z Radomska. Został aresztowany 29 maja 1940 r. w ramach akcji AB, wymierzonej w polską inteligencję. 5 czerwca – zmarł Walerian Karwasiński, nauczyciel, urzędnik, historyk. Urodził się 27 sierpnia 1868 r. w Gidlach. Ukończył szkołę F. Fabianiego, a w 1886 r. gimnazjum w Piotrkowie. Rozpoczął studia medyczne, ale ze względów zdrowotnych przerwał je. Na studiach poznał Stefana Żeromskiego, z którym później korespondował. Jako nauczyciel pracował w szkole Fabianiego, gdzie uczył rosyjskiego, łaciny i francuskiego, prowadził także zajęcia z introligatorstwa i stolarstwa. Później pracował w towarzystwie pożyczkowo-oszczędnościowym. W 1903 r. zamieszkał w Działoszynie, potem w Częstochowie, a po I wojnie w Warszawie. Tam pracował w ministerstwie skarbu. Zajmował się historią, publikował biogramy w Polskim Słowniku Biograficznym, zbierał materiały na temat szkolnictwa w Radomsku i Piotrkowie. Jego córką była historyk Jadwiga Karwasińska. Został pochowany w Warszawie. 17 lipca – okupant niemiecki dopuścił się okrutnej zbrodni na 11 osobach we wsi Dmenin. Wśród straconych był także 12 letni chłopiec. Egzekucję zarządził komendant gestapo w Radomsku Willi Berger. Miała być to kara za śmierć volksdeutscha z Teodorowa (niemiecka kolonia), który tak naprawdę zginął od rany zadanej mu przez nietrzeźwego współtowarzysza. Rzeczywistym celem gestapo było zastraszenie ludności Radomska i powiatu. W dniu egzekucji żandarmeria obstawiła drogi wylotowe ze wsi, zaś wszystkich przechodniów pod przymusem kierowała pod remizę. Na miejsce przywieziono skazańców wybranych z miejskiego aresztu w Radomsku. Powieszono ich na oczach bezsilnego tłumu. Świadkami zbrodni byli również członkowie polskiego podziemia zbrojnego, którzy w szybkim czasie złożyli raport zwierzchnikom. Po tym zdarzeniu partyzanci postanowili odpowiedzieć. Na Willego Bergera, a także jego zastępcę Johana Wagnera wydano wyrok śmierci. Do przeprowadzenia zadania wyznaczono Bronisława Skoczyńskiego ps. „Robotnik” oraz Zygmunta Czerwińskiego ps. „Staw”. Do zasadzki na gestapowców doszło 27 maja 1943 r. Wyrok został wykonany. 9 października – Hitlerowskie władze okupacyjne rozpoczęły likwidację getta w Radomsku. Całe rodziny grupowano na stadionie, który przed wojną służył dwóm klubom sportowym – polskiej „Koronie” i żydowskiemu „Hakoach”. Tego dnia ok. 5 tys. osób zmuszono do przemarszu ulicą Kościuszki na rampę kolejową, gdzie przez 24 godziny czekali pod gołym niebem na transport. Wszyscy zostali przewiezieni w wagonach towarowych do obozu zagłady w Treblince. Wobec przetłoczenia i braku powietrza wielu z nich zmarło w nieludzkich warunkach jeszcze przed dotarciem na miejsce. 12 października – odbył się drugi transport do obozu w Treblince, wywieziono ok. 9 tys. ludzi. Nie był to koniec istnienia getta, gdyż Niemcy utworzyli tzw. getto wtórne, gdzie umieścili ok. 4 tys. osób. Na początku stycznia 1943 r. odbyły się ostatnie deportacje do obozu zagłady. Na cmentarzu żydowskim hitlerowscy zbrodniarze rozstrzeliwali tych, którzy nie trafili do Treblinki. Zbrodnie te trwały do ostatnich dni wojny. Zagładę ludności żydowskiej w Radomsku przeżyła zaledwie garstka przedstawicieli tej społeczności. listopad – Okupant hitlerowski stworzył szczątkowe getto w Radomsku. Propaganda niemiecka głosiła, że powstanie legalna przestrzeń do życia dla ludności żydowskiej. Zdawano sobie sprawę, że wiele rodzin czy pojedynczych osób ukrywa się w lasach, ziemnych kryjówkach, bądź u Polaków. Był to przebiegły podstęp, który miał wciągnąć zmęczonych psychicznie i fizycznie ludzi w śmiertelną pułapkę. Niestety w następnych tygodniach rozpoczęła się migracja ludności żydowskiej do „nowego” getta. Przybywali Żydzi z okolic Łodzi, Częstochowy, Żarek. Szacuje się, że do stycznia 1943 r. ludność getta wynosiła ok. 4,5 tys. ludzi. Wszystkich mieszkańców spotkał tragiczny los. 6 stycznia 1943 r. większość z nich została wywieziona do obozu zagłady w Treblince. Pozostałą resztę rozstrzelano i pogrzebano w masowej mogile na cmentarzu żydowskim (kirkucie). Nie był to koniec zagłady, gdyż pojedyncze egzekucje odbywały się praktycznie do ostatnich dni wojny.

1943  

styczeń – ostateczna likwidacja tzw. „getta szczątkowego” w Radomsku, utworzonego w listopadzie 1942 roku. Z liczby około 4000 osób przetrzymywanych w getcie, część ludności skierowano do Skarżyska Kamiennej, do obozu pracy, część do Treblinki. 27 maja – Armia Krajowa przeprowadziła udaną akcję zamachową na dowódcę Gestapo w Radomsku Willego Bergera, a także jego zastępcę Johana Wagnera. Wyrok śmierci wydany na szefów zbrodniczej organizacji był podyktowany wzmagającym się terrorem wobec ludności cywilnej. Szczególnie chodziło o publiczną egzekucję 11 osób we wsi Dmenin z lipca 1942 r. Wśród straconych znalazł się dwunastoletni chłopiec. Po tym zdarzeniu partyzanci postanowili odpowiedzieć. Szef Kierownictwa Dywersji Obwodu Radomsko AK Stanisław Sojczyński wyznaczył do przeprowadzenia zadania Bronisława Skoczyńskiego ps. „Robotnik” oraz Zygmunta Czerwińskiego ps. „Staw”. W dzień akcji odbywał się w Radomsku targ, więc na ulicach panował wzmożony ruch. Wille gestapowców znajdowały się przy ówczesnej ulicy Strzałkowskiej (Wyszyńskiego) i tam też zaczaili się partyzanci. Pomimo prywatnej eskorty Berger, a także jego zastępca, nie wyszli z zasadzki żywi. Dziś jedna z ulic Radomska nosi imię Skoczyńskiego. lipiec – Stanisław Sojczyński awansował do stopnia porucznika. 3 sierpnia – hitlerowcy dokonali pacyfikacji Rzejowic, jednego z silniejszych ośrodków partyzanckich na terenie ziemi radomszczańskiej. Stało się to prawdopodobnie na skutek donosu jednej z mieszkanek wsi, która zawiadomiła żandarmerię o działalności tajnej organizacji w tym rejonie. Około godzin 4.00 rano hitlerowcy otoczyli szczelnie zabudowania i rozpoczęli przeszukiwanie domostw. W czasie wykonywania tych czynności żandarmi zastrzelili 3 partyzantów i spalili kilka zagród. Aresztowano ok. 50 osób w większości związanych z konspiracją i przewieziono ich do aresztu miejskiego w Radomsku. Szef podobwodu Rzejowice Stanisław Sojczyński zdołał wymknąć się z obławy. Natychmiast podjęto decyzję o odbiciu zakładników z uwagi na możliwość ich rozstrzelania. 7/8 sierpnia – oddział dowodzony przez por. Stanisława Sojczyńskiego ps. „Zbigniew” wkroczył zbrojnie do Radomska. Celem ataku był areszt miejski, w którym więziono m.in. żołnierzy podziemia zbrojnego. Operacja była związana z wydarzeniami, jakie rozegrały się 3 sierpnia we wsi Rzejowice (patrz. wyżej). W sierpniową noc oddział w sile 86 partyzantów opanował radomszczańskie ulice, ostrzelał punkty niemieckiego oporu, a także dokonał udanego ataku na areszt miejski. Bez strat własnych uwolniono 57 osób i wycofano się w ładzie z miasta. Atak sprawił, iż Niemcy coraz częściej zaczęli określać Radomsko mianem „bandyckiego miasta” (BanditenStadt). 19 września – w kościele św. Lamberta w Radomsku odbył się pierwszy koncert „Filharmonii Radomszczańskiej”, zorganizowany wyłącznie dla słuchaczy „nieniemieckich”. Wykonano „Requiem” Mozarta. Kolejny koncert miał się odbyć 14 listopada, ale zabroniły tego władze niemieckie. 23 września – w częstochowskim getcie zmarł Moszek Berger, radomszczański przedsiębiorca, działacz Stowarzyszenia Kupców Żydowskich. W 1934 r. wszedł do Rady Miejskiej w Radomsku i ponownie w 1939 r. Od 1931 r. był przewodniczącym Gminy Żydowskiej. listopad – Stanisław Sojczyński ponownie obejmuje funkcję zastępcy komendanta Obwodu Radomsko AK. Odtąd występuje pod pseudonimem „Warszyc”. 15 grudnia – partyzanci AK dokonali skutecznego zamachu na szefa żandarmerii niemieckiej w Gidlach Georga Schwarzmaiera. Był on znany z bezgranicznego okrucieństwa, które przyniosło mu przydomek „kata”. Z jego własnej ręki zginęło przynajmniej kilka osób, kolejne zaś zastrzelono z jego rozkazu. Szczególnym echem odbiła się zbrodnia dokonana we wrześniu 1943 r. na rodzinie Kubków we wsi Kotfin. Eskalacja hitlerowskiego terroru w następnych tygodniach spowodowała, iż Obwód Radomsko AK wydał rozkaz zgładzenia Schwarzmaiera. Zadanie to powierzono oddziałowi leśnemu por. Floriana Budniaka ps. „Andrzej”. Wywiad zdobył informację, iż 15 grudnia Schwarzmaier będzie wracał z urlopu na posterunek w Gidlach. Postanowiono wykorzystać ten fakt. Tego dnia grupa operacyjna pod dowództwem por. Józefa Kowalskiego „Alma” oczekiwała w wyznaczonych miejscach, by wypełnić zadanie. Znacznym ułatwieniem było to, iż szef żandarmerii zdecydował się na przejazd z Radomska do Gidel bryczką i to bez obstawy. Akcja przebiegła wg założonego planu, Schwarzmaier nie dojechał do posterunku.

1944  

31 marca– oddział AK pod dowództwem Bronisława Skury-Skoczyńskiego „Robotnika” dokonał ataku na niemiecką kolonię Antoniów. Wieś była umocniona, głównym punktem oporu był dom zamieniony na bunkier, a dostępu do niego broniły okopy i zasieki z drutu kolczastego. Nad ranem czołowy oddział Skoczyńskiego znalazł się na 30 metrów od wspomnianego budynku, lecz wtedy Niemcy dostrzegli partyzantów i rozpoczęła się strzelanina. Pomimo początkowo dogodnej sytuacji walka zaczęła się przeciągać. Na nic zdało się wysłanie na rokowania schwytanego miejscowego gospodarza, którzy został natychmiast zastrzelony. Na odgłos warkotu silnikowego, Skoczyński nakazał odwrót. Akcja zakończyła się niepowodzeniem, jeden partyzant został ranny. Atak został przeprowadzony raz jeszcze 5 kwietnia, szczególnie nacisk wywierał w tej sprawie Stanisław Sojczyński, zastępca komendanta AK Radomsko. Niemieccy koloniści przygotowali obronę jeszcze staranniej. Pomimo szczegółowego planu, nie udało się zająć miejscowości. Atak zakończył się klęską, o której przesądziło poważne postrzelenie samego Skoczyńskiego. Przez następne tygodnie „Robotnik” dochodził do zdrowia. 2 kwietnia – w Niedzielę Palmową „Filharmonia Radomszczańska” wystąpiła w kościele św. Lamberta z pierwszym koncertem orkiestry kameralnej pod dyrekcją Jerzego Fotygo. W okresie od 2 kwietnia do 16 lipca tego roku odbyło się 7 takich koncertów. Później orkiestrę na polecenie władz niemieckich zawieszono. 8 kwietnia – zmarł Wacław Karmański, urzędnik kolejowy, działacz społeczny. Urodził się ok. 1871 r. w Babach koło Piotrkowa. Ukończył szkołę Feliksa Fabianiego. W okresie międzywojennym był zawiadowcą stacji kolejowej w Radomsku. Z jego inicjatywy powstało w 1921 r. Społeczne Gimnazjum im. F. Fabianiego. Działał społecznie, m.in. na rzecz biednych. Pochowany na starym cmentarzu w Radomsku. 15 kwietnia – zmarł w Radomsku Stanisław Niemiec, żołnierz Legionów Polskich, nauczyciel, zwolennik skautingu. Urodził się w 1879 r. pod Krakowem. Z wykształcenia był pedagogiem, przed I wojną światową nauczał w podkrakowskich szkołach. Po rozpoczęciu konfliktu światowego wstąpił w szeregi Legionów Polskich. Wiosną 1915 r. został przeniesiony do Radomska i jako sierżant sztabowy podjął pracę w tutejszym biurze werbunkowym. Bardzo szybko dał się poznać lokalnym władzom i mieszkańcom jako zdolny organizator. Już w czerwcu 1915 r. Niemiec został instruktorem gimnastyki w Oddziale Skauta Miejskiego. 13 listopada 1915 r. został wybrany Przewodniczącym Zarządu „Patronatu” Skautów w Radomsku – funkcję tę sprawował do 1925 r. Na prośbę lokalnej spółczności podjął się zorganizowania gimnazjum męskiego. Stało się to faktem 20 października 1915 r., kiedy to powołano do życia dwuklasowe gimnazjum przy ulicy Bugaj w Radomsku. Szkoła rozwijała się w szybkim tempie, a w 1919 r. wypromowała pierwszych maturzystów. Niestety w 1933 r. wskutek decyzji władz, placówka została zamknięta. Rozgoryczony Niemiec opuścił miasto, do którego po-wrócił jednakże w czasie okupacji. 1 czerwca – Rozegrała się bitwa pod Krzętowem, którą uznaje się za jeden z większych i najlepiej taktycznie przeprowadzonych bojów partyzanckich na terenie ziemi radomszczańskiej. Tego dnia w pobliżu wsi Krzętów obozował oddział AK Floriana Budniaka „Andrzeja” składający się z pocztu dowódcy oraz plutonu liniowego pod dowództwem Alfonsa Kaszy – Kowalskiego „Alma” oraz Jana Kalety „Postracha”. Liczebność oddziału oscylowała w okolicach zaledwie 80 partyzantów. Niemcy przygotowywali się do likwidacji tzw. „band polskich” w lasach powiatu. Do akcji wezwano Wehrmacht w sile ponad 1000 dobrze uzbrojonych żołnierzy. Dowództwo AK zostało jednak powiadomione odpowiednio wcześnie o niemieckich zamiarach. Właściwie obrana taktyka w czasie walki zadecydowała o dużych stratach nieprzyjaciela i wycofaniu się przez niego w dużym popłochu. Wg szacunków Niemcy stracili ok. 250 ludzi, w tym zabitych na miejscu 80. Partyzanci okupili zwycięstwo stratą trzech ludzi. 9 czerwca – Gestapo aresztowało na skutek denuncjacji pochodzącego z Radomska Janusza Różewicza ps. Zbyszek/Gustaw. Najstarszy z braci urodził się 25 maja 1918 r. niedaleko Osjakowa. Dwa lata później rodzina Różewiczów osiedliła się w Radomsku, gdzie Janusz pobierał nauki w Gimnazjum im . Feliksa Fabianiego. Od wczesnych lat wykazywał zamiłowanie do literatury, a zwłaszcza poezji. Jego twórczość literacka została brutalnie przerwana przez II wojnę światową. Podczas okupacji Janusz wstąpił w szeregi Armii Krajowej. W 1943 r. wysłano go do Piotrkowa Trybunalskiego i powierzono prowadzenie wydziału II okręgu piotrkowskiego AK (wywiad i kontrwywiad). W 1944 r. łódzkie Gestapo zdobyło informacje na temat struktur wywiadu, a czego efektem była fala aresztowań. Janusz Różewicz został aresztowany 9 czerwca 1944 r. i przewieziony do Łodzi. Tam poddano go śledztwu, a następnie skazano na karę śmierci za wrogą działalność przeciw III Rzeszy. Janusz Różewicz został zamordowany 7 listopada 1944 r. w Łodzi na cmentarzu na Dołach. lipiec – powołano Ul „Wartę” w skład której weszły trzy samodzielne roje: Rój „Obraz” – Częstochowa, Rój „Metal” – Radomsko, Rój „Sosnówka” – Piotrków. 30 lipca – zginął Kazimierz Mędrzecki. Ur. 24 V 1886 w Wygodzie k. Radomska, s. Franciszka i Marianny ze Stępińskich. Miał pięcioro rodzeństwa: brata → Franciszka oraz siostry: Władysławę, Helenę, Antoninę i Aleksandrę. 18 V 1915 wstąpił do LP i służył jako szeregowy w 8. kompani 4. Pułku Piechoty Legionów do 6 VII 1916. Po bitwie pod Kostiuchnówką był uważany za zaginionego. Walczył też w wojnie polsko-bolszewickiej w 11. kompani III batalionu 25. pp. Po wojnie wrócił do rodzinnego domu, gdzie pracował w gospodarstwie rolnym siostry Aleksandry, zajmował się też pracami dorywczymi. Przeżycia wojenne bardzo go zmieniły, z frontu powrócił zniszczony fizycznie i znerwicowany. Wg relacji Henryka Szczepaniaka był drobny, chudy, wyglądał biednie i bezradnie. 9 V 1938 odznaczony Krzyżem Niepodległości, decyzję potwierdził swoim zarządzeniem Prezydent RP 19 VI 1938. Odznaczenia nie przesłano, gdyż wcześniej należało uiścić kwotę 19 zł. W zbiorach rodziny zachował się jedynie list do siostry z 2 XI 1919 pisany z Wielunia. Zginął 30 VII 1944 z rąk członków oddziału SS Kałmuckiego Korpusu Kawaleryjskiego podczas pacyfikacji wsi Wygoda wraz z 16 innymi osobami. Pochowany na cmentarzu w Gidlach. Jego nazwisko widnieje na pomniku upamiętniającym zbrodnię w lesie przy wsi Wygoda. 12 września – rozegrała się bitwa pod Ewiną, jedna z największych bitew partyzantki lewicowej na tych terenach. III Brygada AL. im. J. Bema (około 600 żołnierzy) podjęła walkę z przeważającymi siłami SS i Wehrmachtu. Podczas kilkugodzinnej walki nieprzyjaciel uderzał nieustannie, a mimo to partyzanci zdołali wydostać się z okrążenia. Wg szacunków Niemcy stracili ok. 100 zabitych, ok. 200 żołnierzy odniosło rany. Po stronie partyzanckiej straty wy-niosły – 12 zabitych, 11 rannych i kilkunastu zaginionych. listopad – grudzień – Oddziały I batalionu „Ryś” przeprowadzają wiele akcji wymierzonych w siły okupanta niemieckiego. Bierze również udział w akcjach wymierzonych w grasujące bandy rabunkowe, napadające na wsie, m. in. zlikwidowana zostaje grupa rabunkowa AL pod dowództwem Bronisława Krogulca „Jastrzębia”. 26/27 grudnia – skok na spadochronach członków brytyjskiej misji wojskowej „Freston” ok. 30 km od Częstochowy. 29 grudnia misję przejął por. Szymon Zaremba, ps. „Jerzy” z Obwodu AK Radomsko. W ochronie misji asystował ppor. Józef Kotecki ps. „Warta”, w czasie walki z Niemcami zginął plutonowy „Neweada”. 3 stycznia 1945 r. w majątku Zacisze koło Odrowąża z członkami misji spotkał się dowódca AK gen. Leopold Okulicki.

1945  

7 stycznia – Ginie w tragicznych okolicznościach brat Stanisława Sojczyńskiego „Warszyca” – Józef „Uchwyt” żołnierz AK mając 21 lat. 16 stycznia – jednostki 7 Korpusu Pancernego gwardii Armii Czerwonej zajęły Radomsko i okolicę po krótkotrwałych walkach. Już w godzinach rannych drogą z Przedborza ewakuowały się kolumny niemieckich wojsk w kierunku na Wieluń. Wśród nich znajdowały się grupy niemieckich uciekinierów cywilnych. Pierwsze radzieckie czołgi pojawiły się w mieście na ul. Przedborskiej we wczesnych godzinach popołudniowych. Była to najprawdopodobniej przednia straż 53 brygady pancernej gwardii. Sama brygada wdarła się do miasta ok. godz. 15.00. Późno w nocy dotarły na miejsce kolejne pododdziały 7 Korpusu Pancernego. Szybkie pojawienie się wojsk radzieckich zaskoczyło Niemców do tego stopnia, iż wielu nie zdążyło się ewakuować. Na rynku został zabity burmistrz Neber. Radzieccy żołnierze przemierzali miasto ostrzeliwując uciekających w popłochu Niemców. Następnego dnia miasto było już wolne od hitlerowskiego okupanta, zakończył się dla radomszczan tragiczny ponad pięcioletni okres wojny. 17 stycznia – Rozwiązanie Roju „Metal”. Zaprzestanie wydawania przez instruktorów z drużyny „Cisy” miesięcznika „Znicz”. 19 stycznia – Komendant Główny AK gen Leopold Okulicki wydaje „Ostatni rozkaz” o rozwiązaniu Armii Krajowej – w Katarzynowie k. Radomska Komendant gen. Leopold Okulicki nadaje i wręcza por. Stanisławowi Sojczyńskiemu „Warszycowi” Order Virtuti Militari i stopień kapitana– następuje rozwiązanie 27 pp. AK, któremu nie podporządkowuje się dowódca I Bat. „Ryś” kpt. „Warzyc”, pozostając w konspiracji. 21 stycznia – z grupy operacyjnej wysłanej z Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Łodzi zorganizowano Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. Początkowo kierował nim ppłk. Józef Paszkiewicz (do 26 czerwca), potem Jan Guz, Wacław Gielec (do 9 lutego 1946 r.). Od maja 1945 r. kierownikiem Sekcji 8 (Sekcji Śledczej) był ppor. Jakub Cukierman. Siedziba PUBP mieściła się początkowo na ul. Sienkiewicza 3, potem na ul. Kościuszki 6. 4 lutego – w radomszczańskim kinie „Kinema”, noszącym jeszcze nadaną przez Niemców nazwę „Metropol”, odbył się koncert orkiestry Henryka Fajta. marzec – Stanisław Sojczyński wrócił do Radomska po dwóch miesiącach ukrywania się w Przerębskiej Pile przed Urzędem Bezpieczeństwa i sowieckim NKWD. W czasie pobytu u siostry pisał listy, w których zawarł credo swoich późniejszych poczynań. W jednym z nich stwierdził: „dopóki istnieje choćby najmniejsza nadzieja i możliwość wykazania Rosji, że jej polityka jest podła, świńska i zaborcza, oraz walki z jej imperializmem […], dopóty w walce tej trwać jest naszym obowiązkiem – nawet za cenę wielkich ofiar”. W szybkim czasie „Warszyc”, bo taki pseudonim przyjął Sojczyński w tzw. II konspiracji, nawiązał kontakty ze swoimi dawnymi podwładnymi. Pierwsze spotkanie odbyło się w domu Bolesława Kila „Ponurego” przy ulicy Sportowej 12. W maju 1945 r. odbyło się zaprzysiężenie dowódców nowej organizacji, która początkowo przyjęła kryptonim „Manewr”, przekształcony kilka miesięcy później w „Konspiracyjne Wojsko Polskie”. Do organizacji napływało wielu ochotników, którzy podobnie jak „Warszyc”, byli ścigani przez nowe władze i uważani za „wrogów ludu”. Dla tych ludzi wojna nie skończyła się 16 stycznia 1945 r., gdy Rosjanie wkroczyli do Radomska – zmienił się tylko wróg. 1 kwietnia – zmarł w Radomsku gen. Paweł Szymański, który osiadł tu po powstaniu warszawskim. Pochowany jest na starym cmentarzu (B04/0163). 30 maja – w Łodzi dokonano zamachu na Józefa Fudalę ps. Szczupak (1911- 1945). Był to chłopski działacz polityczny, uczestnik kampanii wrześniowej, partyzant. Ur. 11 lutego 1911 r. w Popielarni w gm. Wielgomłyny. Był synem rolników Antoniego i Bronisławy ze Świtoniów. J. Fudala miał żonę Feliksę. W okresie międzywojennym działał w ruchu ludowym. Był członkiem Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici” i SL. W latach 30. organizował strajki chłopskie. Wziął udział w kampanii wrześniowej 1939 r. Po jej klęsce wrócił w październiku do rodzinnej wsi. Włączył się w działalność konspiracyjną, początkowo w ZWZ (przyjął ps. Szczupak). Po jakimś czasie wycofał się z tej organizacji, nie podobały mu się w niej duże wpływy przedwojennej sanacji. Zaczął w pow. radomszczańskim tworzyć Straż Chłopską (poprzedniczkę BCh). W nowej organizacji piął się w hierarchii, najpierw był komendantem gminnym w Wielgomłynach, a następnie zastępcą komendanta powiatowego. Na zlecenie organizacji ludowców tworzył tzw. trójki polityczne. Sam stał na czele takiej trójki w Wielgomłynach. Jednocześnie pracował w spółdzielni „Jedność” w Niedośpielinie, której był prezesem. Dzięki temu mógł swobodnie poruszać się po całym powiecie, co było nieodzowne w konspiracji. W 1943 BCh tworzyły w pow. radomszczańskim siatkę Oddziałów Specjalnych, które miały m. in. zadanie niszczenia dokumentów w poszczególnych urzędach gminnych. J. Fudala stanął na czele oddziału w Wielgomłynach. W działalności konspiracyjnej zajmował się szkoleniami wojskowymi partyzantów, odbierał przysięgi od nowych członków, kolportował prasę, organizował dostawy broni i żywności dla partyzantów oraz tworzył gminne rady narodowe. W 1944 r. wraz z Władysławem Pełką z Woli Kuźniewskiej dostarczył w dworca kolejowego w Radomsku do lasów rędzińskich kilka skrzyń amunicji. W jego domu w Popielarni często odbywały się zebrania i odprawy polityczne i partyzanckie. Poza tym przechowywał rannych i chorych partyzantów, pomagał radzieckim jeńcom zbiegłym z niewoli. Bywał u niego także Jakow Salnikow Jasza oraz Michał Głumow Góra. Stał się znanym działaczem niepodległościowym, podejmowano więc próby aresztowania go. Szukali go Niemcy i NSZ. Często musiał się ukrywać poza domem. Prawdopodobnie używał fałszywego nazwiska Jerzy Jordan. W 1943 ludowcy nawiązali bliższą współpracę z konspiracją komunistyczną w celu demaskowania i dyskredytowania NSZ. 30 marca 1944 r. w mieszkaniu woźnego magistratu Malasiewicza przy ul. Częstochowskiej odbyło się zebranie w sprawie powołania radomszczańskiej rady narodowej. Fudala był jednym z trzech reprezentantów trójki powiatowej SL. W imieniu szeregowych członków SL oświadczył, że miejsce BCh jest w jednolitym froncie z PPR i AL. Mówił także o akcji konsolidacyjnej sił lewicowych dla samoobrony przed NSZ. Władze BCh zakazały pod karą śmierci samowolnego podejmowania decyzji o podporządkowaniu się AL. W 1944 r. powstało radykalne Stronnictwo Ludowe „Wola Ludu” i J. Fudala stał się jednym z pierwszych członków w pow. radomszczańskim. W maju 1944 podpisał pismo radomszczańskich ludowców do ludowców z pow. włoszczowskiego. Proponowano w nim zwołanie wspólnej konferencji, która przedyskutowałaby kwestię połączenia BCh z AL. Inicjatywa spotkała się z pewnym odzewem. Faktycznie niektóre oddziały weszły w skład AL zachowując autonomię, co miało być zasługą Fudali. 23 kwietnia 1944 został członkiem Powiatowej Rady Narodowej. Był również na zebraniu (w mieszkaniu stolarza Stefana Rybaka Znachora na ul. Fabianiego 24), na którym dokonano jej reorganizacji. W maju 1944 w pod radomszczańskich lasach zorganizował Święto Ludowe (wzięli w nim udział żołnierze BCh i liczni mieszkańcy wsi Gosławice). Uroczystości rozpoczęły się od przyjęcia przez J. Fudalę raportu dowódcy batalionu BCh Jacka Cieciury. Dokonano przeglądu oddziału, zebranym przekazano najnowsze informacje o sytuacji na froncie wschodnim, omówiono sprawy partyjne. Był też czas na stare chłopskie pieśni rewolucyjne i partyzanckie. J. Fudala 30 lipca 1944 r. wziął udział w pierwszym posiedzeniu Wojewódzkiej Rady Narodowej w leśniczówce Ojrzeń. 16 sierpnia 1944 r. w okolicy Zacisza, tj. w rejonie Popielarni, Woli Kuźniewskiej i Odrowąża odbył się zjazd partyzantów BCh. Fudala wygłosił przemówienie, w którym podkreślał konieczność podejmowania wspólnych działań wszystkich sił w walce z okupantem niemieckim oraz NSZ. Przeprowadzono też szkolenie polityczne i wojskowe. Po wyzwoleniu nadal był członkiem WRN w Łodzi. Był też sekretarzem struktur powiatowych SL. Pomógł Janowi Malewskiemu, właścicielowi Odrowąża, w odzyskaniu kontroli nad majątkiem (uzyskał od pierwszego „ludowego” starosty radomszczańskiego polecenie oddania zarządu prawowitemu właścicielowi przez mianowanego przez Niemców zarządcę Jerzego Nieniewskiego). Jako ważny działacz wziął udział w pierwszych obchodach Święta 1 Maja w Radomsku i powiatowego Święta Ludowego. Na drugim posiedzeniu WRN w Łodzi (30 maja 1945 r.) reprezentował ludowców wraz z Władysławem Cichockim, Janem Dąb-Kociołem, Stanisławem Kwapińskim, Janem Lorkiem, Wacławem Nalepą, Piotrem Szymankiem i Alfonsem Winklerem. Został ciężko ranny w zamachu, który miał miejsce ok. godz. 15 podczas przerwy w obradach, kiedy wyszedł z kilkoma osobami z budynku. Nie jest znana dokładna data śmierci, wg aktu zgonu miało to miejsce 30 maja, natomiast literatura podaje, że zm. w łódzkim szpitalu 31 maja ok. godz. 7 rano. Pogrzeb odbył się 3 czerwca w Niedośpielinie. Nie ustalono sprawców zamachu. Pośmiertnie J. Fudala został odznaczony Krzyżem Partyzanckim i Krzyżem Grunwaldu oraz mianowano go kapitanem rezerwy Ludowego Wojska Polskiego. W 1971 r. w Radomsku jego imieniem nazwano jedną z ulic. Nazwę zmieniono decyzją wojewody łódzkiego z 31 stycznia 2018 na mocy ustawy dekomunizacyjnej. 6 lipca – powstaje Grupa „Manewr”, której podstawową siłę stanowią żołnierze byłego Batalionu „Ryś”, dowódcą Grupy jest kpt. „Warszyc”. 26 sierpnia – ok. godz. 21 postrzelono Jakub Cukiermana, kierownika sekcji śledczej PUBP w Radomsku. Zmarł po kilku godzinach w szpitalu z odniesionych ran. 12 września – kapitan „Warszyc” Stanisław Sojczyński ogłasza deklarację wzywającą do kontynuacji walki o niepodległość i demokrację. Ewentualne zaprzestanie walki uzależnia od spełnienia przez władze podstawowych warunków dla ludzi podziemia. Tego samego dnia Grupa (batalion) „Manewr” przemianowana została na Samodzielną Grupę „Manewr”. 12 października – urodził się w Radomsku Karol Walaszczyk, fotografik i popularyzator historii, prezes Towarzystwa Fotograficznego im. E. Osterloffa w Radomsku. Za swoją działalność odznaczony medalami „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” oraz jako „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej”. Zmarł 23 sierpnia 2014 r. 24/25 października – w Stobiecku Miejskim wykonano wyroki śmierci na konfidentów UB: Franciszka Jaworskiego, Jana Zbroję i Stefana Chobota.

1946  

17 kwietnia – siły bezpieczeństwa umacniającego się w Polsce systemu rozpoczęły zmasowane akcje przeciwko oddziałom Konspiracyjnego Wojska Polskiego na terenie powiatu radomszczańskiego i piotrkowskiego. Operacja ta zbiegła się z atakiem żołnierzy Sojczyńskiego na areszt w Radomsku z 19/20 kwietnia. Po tym zdarzeniu władza wysłała w pogoń za wycofującymi się partyzantami siły ok. tysiąca osób, na które złożyły się jednostki wojskowe WBW, KBW, oddziały UB i milicji, a także sowieckie NKWD stacjonujące na terenie województwa łódzkiego. Rozpoczęły się wielodniowe obławy na próbujących wydostać się z potrzasku partyzantów. Skutkiem tych działań były decyzje dowódców o rozwiązywaniu oddziałów i przedzieraniu się w mniejszych grupach w bezpieczny rejon. Do połowy maja „bezpieka” schwytała około 150 osób służących w KWP, bądź z nim współpracujących. Był to początek zagłady organizacji powołanej przez „Warszyca”. Sam komendant wobec trudnej sytuacji przeniósł sztab do Częstochowy, gdzie jednak został aresztowany 27 czerwca 1946 r. 19/20 kwietnia – w nocy oddziały Konspiracyjnego Wojska Polskiego w sile 167 partyzantów dokonały ataku na Radomsko. Rozkaz wydał komendant KWP Stanisław Sojczyński ps. „Warszyc”. Głównym celem akcji było rozbicie aresztu miejskiego, gdzie Urząd Bezpieczeństwa przetrzymywał sympatyków ruchu antykomunistycznego. Ostrzelano budynek UB i MO, opanowano pocztę i łączność telefoniczną. Dzięki tym posunięciom funkcjonariusze nie mogli wezwać pomocy. Całością akcji kierował por. Jan Rogulka „Grot”. Z aresztu uwolniono ponad 50 osób, zdobyto wiele uzbrojenia. Partyzanci wycofali się z miasta bez strat własnych przed świtem. Po tej akcji władza ludowa okrzyknęła „Warszyca” wrogiem numer jeden i rozpoczęła zakrojone na szeroką skalę działania, które miały doprowadzić do rozbicia struktur KWP. W przeciągu kilku tygodni oddziały UB i WP aresztowały ok. 150 osób należących do podziemia zbrojnego, bądź z nim współpracujących. Atak na Radomsko, choć udany, stanowił początek zagłady KWP. 20 kwietnia – doszło do starcia oddziału KWP Henryka Glapińskiego „Klingi” z oddziałami wojsk bezpieczeństwa i wojskiem „ludowym” pod wsią Graby. Działo się to tuż po ataku na Radomsko z 19/20 kwietnia 1946 r. Na wieść o tej akcji, władze wysłały w pogoń za „Klingą” połączone siły 6 PP WP i WBW z Katowic – w sumie ok. 180 żołnierzy. Oddział partyzancki był prawie pięciokrotnie mniejszy. Dzięki dobremu dowodzeniu „Klinga” zdołał wyprzeć wojsko z lasu i przygwoździć ogniem maszynowym do ziemi na polach. Wobec ciężkiego ostrzału, pierwsi zaczęli poddawać się żołnierze „ludowego” WP. Zostali za to ostrzelani przez oddział WBW, lecz i oni wkrótce zaczęli składać broń. Zginęli dowódcy wojska „ludowego” i WBW (Rosjanin mjr Kuzarow). W sumie straty po stronie reżimu wyniosły 13 zabitych, w tym 6 oficerów i 7 szeregowych. W szeregach partyzanckich śmierć poniósł Jerzy Kornacki ps. „Bursztyn”. KWP zarekwirowało całą broń i sprzęt oddziałów rządowych. Rozbrojeni żołnierze WP odmaszerowali pieszo w kierunku Częstochowy. Był to jednak „łabędzi śpiew” I komendy KWP, która w następnych tygodniach została rozpracowana i rozbita. 21–30 kwietnia – przy wsparciu dużych sił UB i NKWD oraz KBW władze kontratakują i dokonują aresztowań żołnierzy KWP, biorących udział w ataku w tym por. „Grota” Jana Rogulkę (21.04 .1946 r.). 7–8 maja – siedemnastu aresztowanych żołnierzy, uczestników ataku na Radomsko postawionych zostaje przed sądem doraźnym i skazanych na: dwunastu na śmierć, a pozostali na wielokrotne więzienie. Skazani na śmierć zostają w bestialski sposób zamordowani, a następnie wywiezieni i wrzuceni do niemieckiego bunkra – studni nad Pilicą. 27 czerwca – funkcjonariusze łódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa aresztowali Stanisława Sojczyńskiego ps. „Warszyc”, a także jego sekretarkę Halinę Pikulską „Ewunię”. Około godziny 22.00 „ubecy” wkroczyli do mieszkania Bolesława Włodarczyka w Częstochowie, gdzie od dłuższego czasu ukrywał się komendant KWP. Następnie przetransportowali go do Łodzi na ulicę Anstadta, gdzie znajdowała się siedziba UB. W okresie lipiec – grudzień Sojczyńskiego poddano wyniszczającemu śledztwu z użyciem niedozwolonych przez prawo metod. Mimo dotkliwego bicia i znęcania nie doprowadzono do jego złamania. W grudniu 1946 r. ruszył proces pokazowy przeciwko komendantowi oraz jego najbliższym współpracownikom. Wraz z nim uruchomiono komunistyczną machinę propagandową. Prasa podległa PPR nazywała żołnierzy KWP bandytami. Pomimo tych działań wielu ludzi wiedziało, że prawda jest zupełnie inna. Sąd komunistyczny skazał Stanisława Sojczyńskiego na karę śmierci, 19 lutego 1947 r. wyrok został wykonany. 28 czerwca – w tym samym miejscu aresztowany został adiutant „Albert” Ksawery Błasiak. lipiec-listopad – Wydział Śledczy WUBP w Łodzi przeprowadził śledztwo z zastosowaniem okrutnych metod. Wywierana na „Warszyca” ogromna presja fizyczna i psychiczna nie przyniosła pożądanego skutku. Plany skłonienia go do potępienia siebie i KWP załamały się całkowicie. 9-17 grudnia – Przed Wojskowym Sądem w Łodzi prowadzony był proces karny przeciwko Stanisławowi Sojczyńskiemu „Warszycowi” i członkom sztabu KWP. 17 grudnia – Wojskowy Sąd Rejonowy w Łodzi wydał wyrok skazujący na karę śmierci komendanta KWP Stanisława Sojczyńskiego „Warszyca”, a także siedmiu jego podkomendnych. Proces, który odbył się w dniach 9-14 grudnia, był szczegółowo rozgłaszany w prasie lokalnej. Oskarżonych nazywano bandytami, zbirami, a samego „Warszyca” obrzucono mianem krwawego watażki. Podczas procesu komendant zachowywał się godnie, pomimo wy-niszczającego śledztwa UB, jakiemu został poddany podczas pobytu w areszcie. Przedstawiane mu oskarżenia zbijał natychmiastowo, powodując irytację sądu. Głównym zarzutem, jaki mu postawiono, było „usiłowanie usunięcia władzy zwierzchniej Narodu”. Postawa i argumenty „Warszyca” spotkały się z sympatią i współczuciem grupy studentów prawa UŁ, którą za-proszono na pokazowy proces. Reakcją na ten gest było usunięcie ich z rozprawy i oskarżenie o sabotaż. Wśród wyprowadzonych z sali była córka gen. Augusta Fieldorfa „Nila”, którego władza zamordowała siedem lat później.

1947  

7 stycznia – wykonano wyrok śmierci na pochodzącym z Radomska chor. Zbigniewie Kutermasze ps. „Czarny”, „Arn” (ur. 13 lipca 1927 r.). Od końca 1943 r. należał on do struktur Armii Krajowej Odwodu Radomsko. Po zakończeniu wojny podjął studia na Wydziale Chemicznym Politechniki Śląskiej. Był członkiem milicji akademickiej, której zadaniem była ochrona mienia uczelni i zapewnienia bezpieczeństwa publicznego wykładowcom i studentom. Pod koniec 1945 r. „Czarny” nawiązał kontakt z tworzącym się na terenie Górnego Śląska Okręgiem Konspiracyjnego Wojska Polskiego ps. „Klimczok”. Z polecenia dowództwa zorganizował na terenie powiatu gliwickiego Komendę Powiatową ps. „Kuźnia”. Na kurierkę i główną łączniczkę pomiędzy nim a adiutantem „Warszyca” por. Ksawerym Błasiakiem „Albertem” wybrał Helenę Ślązak z Radomska. Szefem wywiadu mianował pracownika PKP w Gliwicach Andrzeja Kidawskiego ps. „Orlicz”. Kutermacha zajmował się także rozprowadzaniem ulotek propagandowych przekazywanych przez „Alberta”. W czerwcu 1946 r. UB rozbiło Okręg Śląski, w tym „Kuźnię”. „Czarnego” aresztowano 11 czerwca, a 23 października skazano na karę śmierci za próbę „zmiany ustroju państwowego”. 19 lutego – wykonano wyrok śmierci na komendancie Konspiracyjnego Wojska Polskiego Stanisławie Sojczyńskim ps. „Warszyc”, a także jego pięciu podwładnych: Ksawerym Błasiaku ps. „Albert”, Henryku Glapińskim ps. „Klinga”, Albinie Ciesielskim ps. „Montwiłł”, Marianie Knopie ps. „Własow”, Stanisławie Żelanowskim ps. „Nałęcz”. Wymienieni zostali skazani podczas procesu, który odbył się w dniach 9-14 grudnia 1946r. przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Łodzi. Oskarżonym zarzucono, iż w latach 1945 – 1946 zbrojnie dążyli do zmiany ustroju Polski. Był to proces pokazowy, szeroko relacjonowany w partyjnej prasie. Oskarżeni nie mieli szans na obronę swoich racji. Prezydent Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski wobec skazanych. Wyrok został wykonany poprzez rozstrzelanie na strzelnicy na łódzkim Brusie. Do dziś nie udało się ustalić miejsca pochówku zamordowanych żołnierzy KWP. 14 października 1992r. Sąd Wojewódzki w Łodzi unieważnił wyrok WSR z 1946 r., rehabilitując tym samym „Warszyca” i jego podwładnych.

1948  

– na początku tego roku doszło w Tel Awiwie, w mieszkaniu pisarza Dawida Klei, do spotkania pochodzących z Radomska Żydów. Podczas spotkania ustalono, że powstanie radomszczańska „księga pamięci”. Prace zakończyły się dopiero pod koniec 1959 r., dzięki wsparciu finansowemu Żydów głównie z USA. 13 sierpnia – zmarł w Radomsku Julian Ciesielski. Urodził się w 1884 r. w Radomsku, od 1904 r. zaczął aktywną działalność w walce o niepodległość. Rok później wstąpił do PPS (ps. Orzeł), działał na terenie Zagłębia Dąbrowskiego, gdzie brał udział w napadzie na koszary kozackie. Uczestniczył także w „krwawej środzie”, kiedy wykonywano wyroki na zdrajców i prowokatorów. Po przeszkoleniu w Krakowie działał w Częstochowie i Radomsku. Od 1912 r. utrzymywał się w Radomsku prowadząc pierwszą w mieście taksówkę, którą kupił od ks. Zdzisława Lubomirskiego z Kruszyny. Na początku I wojny światowej auto zostało mu zarekwirowane na potrzeby straży ziemskiej. W czasie okupacji austriackiej wraz ze wspólnikiem Koćwinem uciekli samochodem do Krakowa, gdzie wstąpili do Legionów. Wrócił do rodzinnego miasta po tzw. „kryzysie przysięgowym” i zaczął działać w Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1920 r. był jednym z założycieli Klubu Robotniczego PPS, w 1931 r. wszedł w skład Zarządu Kółka Rolniczego „Rola”, od 1934 r. był sekretarzem radomszczańskiego Oddziału Stowarzyszenia b. Więźniów Politycznych dawnej Frakcji Rewolucyjnej, w 1936 r. był członkiem rady nadzorczej Stowarzyszenia Gospodarczego Właścicieli Nieruchomości Chrześcijan. Był także radnym miejskim (1919, 1927) oraz ławnikiem w zarządzie miasta (1919-1922), a w latach 1947-1948 zastępcą burmistrza Radomska. Pochowany jest na starym cmentarzu w nieistniejącym już grobie.

1950  

18 lutego – urodził się w Radomsku Jan Benigier, reprezentant Polski w piłce nożnej, uczestnik Igrzysk Olimpijskich w Montrealu w 1976 r. Jest on wychowankiem Stali Radomsko. W swojej karierze reprezentował takie kluby jak Czarni Radomsko, Start Łódź, Zawisza Bydgoszcz (1970-1972), Ruch Chorzów (1972-1980, 1982-1983), Polonia Bytom (1983-1986). Swoje najwięk-sze ligowe sukcesy święcił z drużyną z Chorzowa. W sumie rozegrał w polskiej ekstraklasie 229 spotkań, strzelił 74 bramki, zdobył 3 tytuły mistrza Polski (1974-75, 1979) oraz Puchar Polski (1974). W reprezentacji zagrał 4-krotnie, w tym podczas Igrzysk Olimpijskich w Montrealu zdobywając drużynowo srebrny medal. Od zespołu prowadzonego przez Kazimierza Górskiego okazali się lepsi tylko reprezentanci NRD. Po zakończeniu kariery piłkarskiej pracował jako trener, sędzia, a także działacz sportowy. Został odznaczony Srebrnym Medalem za wybitne Osiągnięcia Sportowe oraz Srebrnym Krzyżem Zasługi.

1953  

czerwiec – powstał pomysł założenia w Radomsku orkiestry symfonicznej. Dyrygentem Międzyspółdzielnianej Orkiestry Symfonicznej był Jerzy Fotygo, a Henryk Fajt pełnił rolę jego asystenta i pianisty. W latach 1956-1968 Fajt był dyrygentem i kierownikiem artystycznym. Pierwszy publiczny występ miał miejsce w październiku 1954 r. 10 maja 1955 r. orkiestra zajęła II miejsce w Centralnych Eliminacjach Orkiestr Symfonicznych. Jako reprezentacyjna orkiestra Centralnego Związku Zawodowego Spółdzielczości Pracy uczestniczyła w V Festiwalu Młodzieży i Studentów w Warszawie.

1954  

9 listopada – zmarł w Warszawie Anastazy Bielenin. Pochodził z Choczni, uczył się w gimnazjum w Wadowicach. Wraz z Legionami przyjechał do Radomska. 26 czerwca 1915 r. został mianowany komendantem oddziału męskiego Polskiej Organizacji Skautowej w Radomsku. Po 1918 r. pełnił służbę w rożnych miastach na terenie kraju.

1955  

17 lipca – zmarł w Radomsku Jan Szwedowski (ur. w 1872 r. w Pławnie), przemysłowiec, urzędnik, działacz społeczny. W Radomsku mieszkał od 1898 r., do ok. 1947 r. prowadził tu cegielnię, właściciel tzw. „zameczku” na ul. Batorego. W 1913 r. wybrany ławnikiem, w latach 1917-1918 był członkiem Rady Miejskiej mianowanej przez Austriaków, w 1918 r. zastępował bur-mistrza, a w latach 1922-1925 był burmistrzem Radomska. Działał też społecznie.

1956  

– rozpoczął działanie Uniwersytet Powszechny prowadzony przez Towarzystwo Wiedzy Powszechnej.

1957  

2 maja – ukazał się pierwszy numer „Gazety Radomszczańskiej”. Wcześniej wychodził „Głos Radomszczański”, będący mutacją „Głosu Robotniczego”.

1959  

9 marca – w Izarelu zmarł Tuwia Borzykowski (ur. 1914), krawiec, działacz społeczny, powstaniec. Przed wojną pracował w Radomsku jako krawiec. Działał w Stowarzyszeniu Kulturalno-Oświatowym Biblioteka Żydowska im. Szalom Alejchem. Po wybuchu wojny udało mu się ukryć część księgozbioru. W 1940 r. wyjechał do Warszawy, brał udział w powstaniu w getcie żydowskim, a potem w Powstaniu Warszawskim. Po jego klęsce ukrywał się w ruinach miasta a potem we wsi Blizno i w Brwinowie. W 1949 r. wyjechał do Izraela. W języku jidysz spisał przed wyjazdem swoje wspomnienia.

1960  

16 lutego – zmarł Tomasz Chrobot, organizator Rady Delegatów Robotniczych w latach 1918-1920, odznaczony był Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polskie. Wiosna – zdecydowano o rozbiórce kościoła ewangelickiego w Radomsku. grudzień – w Radomsku były 303 telewizory, jeden przypadał na 100 mieszkańców

1961  

– w pierwszym kwartale miano uruchomić w Radomsku izbę wytrzeźwień.

1962  

7 lutego – powstało Towarzystwo Fotograficzne w Radomsku. Od 1959 r. działało jako Sekcja Fotograficzna przy Towarzystwie Widzy Powszechnej. 9 czerwca Towarzystwo zostało przyjęte w poczet członków Federacji Amatorskich Stowarzyszeń Fotograficznych w Polsce. Z tej listy zostało skreślone w 1984 r., kiedy Towarzystwo przeżywało kryzys. W tym czasie działało tylko 4 czynnych członków. Reaktywacja nastąpiła w 1995 r. 14 czerwca wybrano nowy zarząd. Od 2011 r. patronem jest Edmund Osterloff (1863-1938).

1963  

22 lutego – zmarł w Radomsku Zygmunt Dawid. Urodził się 5 września 1910 r. w Radomsku. Pochodził z bardzo utalentowanej muzycznie rodziny. Jego bracia Aleksander i Henryk byli założycielami w 1923 r. Towarzystwa Śpiewaczego im. S. Moniuszki, do którego także należał. Zawodowo pracował w urzędzie miasta, także podczas okupacji niemieckiej. Współpracował z AK, wyrabiając fałszywe dokumenty. Został za to aresztowany i wysłany do obozu w Oświęcimiu. Po wyzwoleniu pracował jako skrzypek zawodowej orkiestry symfonicznej w Krynicy Górskiej, potem w Radomsku i Częstochowie. Jako nauczyciel śpiewu pracował w Radomsku i Gomunicach.

1964  

5 czerwca – w Warszawie zmarł bezpotomnie Ludwik Warwasiński (ur. 1 maja 1879 r.), przemysłowiec i działacz społeczny. W latach 1917-1918 był członkiem Rady Miejskiej w Radomsku mianowanej przez Austriaków. W 1917 r. reprezentował miasto na Pierwszym Zjeździe Przedstawicieli Miast i Miasteczek Polskich w Lublinie. Od grudnia 1919 r. był burmistrzem Radomska, w 1922 r. został radnym. W latach 20. wraz z Alfredem Kryzlem dołączyli do Juliana Wojakowskiego i powołali spółkę produkującą maszyny (młockarnie, silniki). Potem prowadził także tartak. Działała w stowarzyszeniach gospodarczych w mieście, był współzałożycielem To-warzystwa Śpiewaczego im. S. Moniuszki, LOPP. Około 1929 r. wyjechał z miasta.

1965  

22 stycznia – zmarł ks. Marian Jankowski, proboszcz parafii św. Lamberta w Radomsku. Urodził się w 15 sierpnia 1874 r. we wsi Wróblew k. Sieradza. Od 1920 r. pracował w Radomsku. Udzielał się w licznych organizacjach społecznych. W czasie okupacji pomagał w ratowaniu Żydów. Pochowany został w Radomsku. 27 stycznia – powstała straż pożarna w Bogwidzowach. 25 lipca 2015 r. obchodzono 50-lecie jej istnienia.

1966  

7 czerwca – urodził się dr Robert Szwed, historyk. Ukończył I LO w Radomsku, historię studiował na Uniwersytecie Łódzkim. Potem pracował w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Częstochowie. Inicjator powstania w Radomsku Koła Polskiego Towarzystwa Historycznego. Zmarł 2 stycznia 2014 r. w Częstochowie. 4 grudnia – zmarła Antonina Malewska z Kozłowskich, znana polska malarka. patrz. 2 marca 1875 r.

1969  

6-12 lutego – największe natężenie w Radomsku grypy zwanej „Hongkong”. Liczba zachorowań wynosiła podczas jednego dnia ponad 1300 osób. Wydział Zdrowia Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi oceniał wówczas, że wirus ten najbardziej dał się odczuć w Radomsku i powiecie. W żadnym innym powiecie nie było takiej liczby zachorowań jak u nas. Ogółem do 25 lutego w mieście i powiecie zachorowało 15.202 osoby. Gdy w marcu pisała o tym gazeta dziennie notowano zaledwie ok. 200 przypadków. Choroba wyraźnie była już w odwrocie. 5 czerwca – zmarł Józef Kozakiewicz, urzędnik i działacz społeczny. Urodził się 18 lutego 1886 r. w Radomsku. Ukończył szkołę F. Fabianiego i podjął pracę w magistracie. Na początku lat 20. był prezesem Związku Urzędników Miejskich. Po dojściu do władzy został zwolniony z pracy, zatrudnił się w Banku Ziemiańskim. Udzielał się społecznie, działał w straży ogniowej, w ruchu teatralnym jako reżyser, Towarzystwie Śpiewaczym im. S. Moniuszki. Był głęboko wierzący, zaprzyjaźniony z radomszczańskimi franciszkanami. Pisał do „Gazety Radomskowskiej” a potem „Gazety Radomszczańskiej”. W czasie okupacji ukrywali z żoną Żydów, działał też w Komitecie Pomocy Wysiedlonym. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi za pracę dla straży ogniowej. Zmarł podczas procesji Bożego Ciała. Pochowany na starym cmentarzu.

1973  

21 lipca – zmarł w Katowicach Jerzy Kowalczyk. Przed wojną pracował jako inżynier w zakładach Metalurgii. Udzielał się jako kierownik sekcji piłkarskiej przyfabrycznego klubu „Wilk”. Należał także do koła łowieckiego „Diana” i koła miłośników wędkarstwa. We wrześniu 1939 r. został ewakuowany na wschód, ale po wkroczeniu do Łucka wojsk radzieckich, zdecydował się wrócić do Radomska, potem mieszkał w Częstochowie. Włączył się w konspirację, zagrożony aresztowaniem wyjechał do Warszawy. Wziął udział w powstaniu warszawskim. Po wojnie osiadł na Śląsku, gdzie początkowo prowadził własny zakład produkujący drut. Potem pracował w Katowicach, zrobił doktorat. Został odznaczony Krzyżem Walecznych, Warszawskim Krzyżem Powstańczym. Pochowany jest w Katowicach.

1977  

18 grudnia – zmarł lekarz Stanisław Oczkowski. Urodził się 13 listopada 1898 r. w Radomsku. Uczył się w szkole Antoniego Żylińskiego, ale maturę zdał w 1920 r. w Piotrkowie. Wziął jako ochotnik udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Ukończył medycynę w Warszawie. W 1934 r. został dyrektorem szpitala w Radomsku. W 1939 r. został zmobilizowany, do rodzinnego miasta wrócił na początku października. Był członkiem AK. Po wojnie pracował w szpitalu wojskowym w Otwocku, potem w lecznictwie cywilnym w Warszawie. W 1958 r. wygrał konkurs na dyrektora szpitala w Radomsku, ale stanowiska nie objął ze względu na opór miejscowych działaczy partyjnych. Do 1962 r. był kierownikiem wydziału zdrowia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej, od 1960 r. pracował też w poradni chirurgicznej, gdzie leczył aż do śmierci. Wielokrotnie odznaczany. Jest autorem wspomnień z lat I wojny światowej, opublikowanych w formie książki w 2014 r. Zmarł podczas urlopu. Pochowany jest na starym cmentarzu w Radomsku.

1978  

7 lutego – zmarł Wojciech Nowak, działacz ludowy, społecznik. Ur. 18 IV 1893 w Staropolu w gm. Przyrów jako s. Leona i Petroneli Nowak. W rodzinnej wsi ukończył szkołę elementarną i na tym zakończył edukację. Pochodził z rodziny chłopskiej, ale bardzo postępowej. Ojciec prenumerował prasę, dużo czytał – był miejscowym społecznikiem. W. Nowak w 1916 został aresztowany za udział w grupie, która sprzeciwiała się rekwizycjom dokonywanym przez Austriaków. Zdołał uciec z więzienia. W 1918 brał udział w rozbrajaniu żandarmów. Niedługo potem trafił jako ochotnik do WP. Służył w 7. pułku piechoty legionów, w 5. kompanii II batalionu. W II 1919 przebywał ze swym oddziałem w Cieszynie. W zachowanych w rękach rodziny listach pisał o radości tamtejszej ludności z przyłączenia do Polski. W IV 1919 został przerzucony na wschodnią granicę. Wówczas listy do rodziców pisał z Przemyśla. Nie są znane szczegóły jego szlaku bojowego. Po odzyskaniu niepodległości zaczął pracę społeczną. W 1918 był współorganizatorem PSL, został w 1921 prezesem koła w Staropolu. Tę funkcję pełnił do 1928. Organizował w okolicy liczne wiece. W 1922 na zjeździe przedwyborczym w Częstochowie zgłoszony został jako kandydat na posła, ale mandatu nie zdobył. Po zamachu majowym organizował manifestacje i protesty. Był za tę działalność szykanowany, nazywany wywrotowcem i komunistą. W 1924 wraz z innymi działaczami założył w Staropolu OSP (prezes do 1928). W 1922 ożenił się z Anną Raźniak, z którą miał 4 synów, wraz z rodziną nadal mieszkał u rodziców. Nie miał własnej ziemi, ani innego zajęcia. W 1928 zdecydował się na zakup (na kredyt) 5 ha ziemi w majątku Pławno i tu się przeniósł z rodziną. Także tu nie zaprzestał działalności politycznej. W Pławnie nie działała żadna partia chłopska, więc w 1928 nawiązał kontakt z PSL „Wyzwolenie” w Zawadzie. W 1930 wziął udział w wyborach parlamentarnych z list Centrolewu, ale mandatu posła nie zdobył. Jako ludowiec został wybrany radnym gminnym (mandat pełnił do 1935) oraz w 1934 powiatowym. W 1934 założył kółko rolnicze w Stanisławicach, pełnił funkcję jego prezesa aż do 1939. W 1934 wybrany do władz Powiatowego Związku Kołek Rolniczych, gdzie pracował do wybuchu wojny. Był współorganizatorem spółdzielni mleczarskich, zasiadał też do wybuchu wojny w radzie nadzorczej Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Radomsku. W czasie okupacji niemieckiej współpracował z lewicową partyzantką. W 1944 do jego domu trafiło trzech uciekinierów radzieckich, którzy chcieli skontaktować się z partyzantką lewicową. Zaprowadził ich więc do Bolesława Kałuży w Ojrzeniu, który był łącznikiem. On doprowadził ich do oddziału partyzanckiego, gdzie służyli też żołnierze radzieccy. Przez pomyłkę AK wykonałaby na nim wyrok śmierci, ale udało mu się wyjaśnić, że nie jest osobą, o którą im chodzi. W 1945 był członkiem Komisji Parcelacyjnej, za co był szykanowany przez środowiska niechętne nowej władzy. Także w 1945 wziął udział w założeniu w Stanisławicach SL i został jego sekretarzem. Funkcję tę pełnił do 1949, kiedy doszło do powstania ZSL. Od 1958 do 1965 był prezesem stronnictwa w Za-górzu. W l. 1946-1954 był członkiem Rady Gromadzkiej w Pławnie. W 1947 został prezesem gminnym Związku Samopomoc Chłopska w Pławnie, a w 1949 w Stanisławicach założył Związek Samopomoc Chłopska i został jego prezesem. W 1953 był organizatorem Kasy Pożyczkowo-Oszczędnościowej w Gidlach (prezes do 1960). W 1954 wybrany przewodniczącym rady nadzorczej GS w Pławnie, gdzie pracował do 1963. Od tego roku do 1966 był członkiem rady nadzorczej PZGS w Radomsku. W 1963 założył Kółko Rolnicze w Zagórzu, któremu prezesował do 1972. Od 1966 do 1973 był członkiem Rady Nadzorczej GS w Gidlach. Był też przewodniczącym Komisji Rewizyjnej Gromadzkiego Komitetu ZSL w Gidlach. Za pracę polityczno-społeczną odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi (1957) i Honorową Odznaką Województwa Łódzkiego (22 V 1968). Zm. 7 II 1978 po długiej i ciężkiej cho-robie. Pochowany na cmentarzu w Pławnie. Jego wspomnienia nagrane na taśmie magnetofonowej spisała w 2005 M. Woch.

1980  

3 września – w Fabryce Maszyn rozpoczął się strajk, powołano Tymczasowy Komitet Robotniczy Fabryki Maszyn „Radomsko”. W jego skład weszło 30 osób. Powstało prezydium, które miało za zadanie reprezentowanie załogi podczas negocjacji z dyrekcją. Przewodniczącym został Wiesław Błaszczyk, jego zastępcami Waldemar Gadaliński, Józef Kowalczyk, w skład wchodził też Waldemar Potyra. Dyrekcji przedstawiono 25 postulatów, m.in. domagano się powstania wolnych związków zawodowych. 4 września podjęto pracę, po ustaleniach, że do rozmów z wojewodą piotrkowskim oraz naczelnikiem miasta dojdzie 8 września. 19 października – w radomszczańskim muzeum dokonano otwarcia roku kulturalnego woj. piotrkowskiego z udziałem oficjeli. Wręczono dyplom honorowy ministra kultury muzeum 21 października – w Londynie zmarł Jerzy Majewski (ur. 2 kwietnia 1900 r. w Radomsku). Był członkiem Polskiej Organizacji Skautowej, maturę w szkole Stanisława Niemca zdał w 1920 r., potem zaciągnął się do wojska, ale na front nie trafił. W latach 1921-1926 studiował prawo w Warszawie. W tym czasie działał w Radomskowskim Kole Akademickim, a na uczelni w stowarzyszeniu „Lechicja”. Od 1827 r. był prokuratorem a potem sędzią w Warszawie, a następnie prokuratorem w Białymstoku. Po wybuchu wojny znalazł się w polskim wojsku w Anglii. Walczył w I Dywizji Pancernej. Po wojnie został w Anglii, ale nie pracował w zawodzie, utrzymywał się z pracy fizycznej. Trzy tygodnie po nim zmarła jego żona Aleksandra. Oboje pochowani są na cmentarzu Mortlake. W Radomsku na cmentarzu starym istnieje ich symboliczny grób.

1981  

styczeń – Radomszczańska „Solidarność” włączyła się w ogólnopolską akcję protestacyjną przeciwko łamaniu porozumień Sierpnia 80. Umowa społeczna parafowana przez górników z Jastrzębia Zdroju gwarantowała wprowadzenie od nowego roku kalendarzowego sobót wolnych od pracy. Wraz z końcem 1980 r. władza zaczęła wycofywać się ze swoich obietnic, co było nie do przyjęcia dla włodarzy „Solidarności”. Nawoływano do bojkotowania żądań dyrekcji zakładów i pozostawania w soboty w domach. Miejski komitet „Solidarności” w Radomsku podjął akcję informacyjną w tej sprawie. Pierwszym starciem była sobota 10 stycznia 1981 r., kiedy to w Radomsku pracy nie podjęło zaledwie kilka procent ogółu pracowników. Głównie wyni-kało to z faktu, iż nie dysponowano odpowiednio długim czasem, by dotrzeć do wszystkich placówek. Lecz już 24 stycznia w pracy nie zjawiła się większość pracowników radomszczańskich zakładów. Kryzys zakończył się 30 stycznia, kiedy to „Solidarność” przystała na propozycję władz, by trzy soboty w miesiącu uczynić wolnymi. 16 stycznia – odbyło się uroczyste otwarcie siedziby MKZ NSZZ „Solidarność” w lokalu przy ul. Kościuszki 7. Poświęcenia dokonał proboszcz parafii św. Lamberta ks. Kazimierz Lubas. 21 marca – na stołówce zakładowej ZP im. Komuny Paryskiej doszło do Walnego Zebrania Delegatów NSZZ „Solidarność” z terenu Radomska. Wybrano władze i podjęto decyzję o zmianie nazwy. Od teraz była do Delegatura Ziemi Łódzkiej w Radomsku. W czerwcu podporządkowano się Zarządowi Regionu Ziemi Częstochowskiej. czerwiec – Prezydium Miejskiego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego w Radomsku podjęło uchwałę w sprawie budowy pomnika Konstytucji 3 Maja na placu o tej samej nazwie. Powołano Społeczny Komitet Budowy Pomnika, na czele którego stanął przewodniczący MK SD w Radomsku Teofil Zacharewicz. 4 sierpnia – w Radomsku doszło do trwającego godzinę strajku ostrzegawczego. Wzięły w nim udział zakłady ZPM im. Gwardii Ludowej, ZP im. Komuny Paryskiej, FM „Radomsko”, WKS „Mostostal”. 12/13 grudnia – nad ranem 13 grudnia 1981 r. gen. Wojciech Jaruzelski ogłosił w programie I Polskiego Radia wprowadzenie stanu wojennego na terytorium Polski. Nie wprowadzono stanu wyjątkowego, gdyż konstytucja PRL z 1952 r. takiej sytuacji nie przewidywała. Głównym założeniem operacji było zdławienie szeroko rozumianej opozycji, a w tym NSZZ „Solidarność”. W tym celu władze internowały tysiące działaczy związkowych i politycznych, za-wiesiły działalność organizacji społecznych i wprowadziły godzinę milicyjną. Na rogatkach większych miast pojawiły się patrole wojskowe kontrolujące podróżujących. W Radomsku w ramach akcji „Jodła” funkcjonariusze MO i SB zatrzymali Józefa Kowalczyka, Romana Walasa, Stanisława Sobczyńskiego, Józefa Krogulca, Mieczysława Zarębę (wszyscy byli działa-czami „Solidarności), a także Romana Szczygłowskiego, Zbigniew Fiutego oraz Andrzeja Frymusa. Internowanych przewieziono do zakładu karnego w Sieradzu, a następnie w Łowiczu, gdzie przetrzymywano ich do wiosny 1982 r. W grudniu 1982 r. stan wojenny został zawieszony, zniesiono go dopiero 22 lipca 1983 r. 13 grudnia (noc) – Kilkaset osób zgromadzonych pod Komendą Miejską MO w Radomsku, w większości pracowników ZP „Komuna Paryska”, próbowało zatrzymać transport osób internowanych do zakładu karnego w Sieradzu. Pracowników „Komuny” o zatrzymaniach działaczy powiadomił Stanisław Sobczyński (przewodniczący komitetu „Solidarności” w zakładzie), który uniknął chwilowo zatrzymania (był poza mieszkaniem w chwili przyjazdu SB). Poczatkowo nieliczna grupa udała się pod wejście komendy, by dowiedzieć się o losie zatrzymanych. Do środka wpuszczono jedynie Sobczyńskiego, który został aresztowany. W międzyczasie wiadomości o sytuacji zaczęły krążyć wśród robotników i grupa protestujących zaczęła się powiększać. Milicjanci zaczęli odsuwać tłum, zaś autobus z internowanymi ruszył przed siebie. Kierowca nie zamierzał się zatrzymywać, więc ludzie rozpierzchli się na boki. W czasie wyjazdu doszło do incydentu w autobusie, Sobczyński podjął nieudaną próbę ucieczki wybijąjąc głową szybę, pozostali zatrzymani intonowali zaś hymn narodowy.

1982  

18 maja – zmarł Aleksander Jakubowski, lekarz i dyrektor szpitala w Radomsku (1951-1958). Urodził się w Orenburgu w Rosji 4 stycznia 1910 r. W 1938 r. przyjechał na dwuletni kontrakt do Gidel. Tu zastała go wojna, został zmobilizowany, uciekł z radzieckiego transportu i wrócił do Gidel. Wraz z żoną należał do AK, ale pomocy lekarskiej udzielał także partyzantom z innych formacji, także AL i NSZ, ukrywali też Żydowską kobietę we własnym domu. Po wojnie został w Gidlach. W Pławnie stworzył tu oddział chorób płuc, a w Gidlach ośrodek zdrowia. Pochowany jest w Gidlach.

1983  

1 stycznia – zmarł w Radomsku Czesław Szwed (ur. 21 czerwca 1913 r. w Radomsku), ps. Czerny, żołnierz Wojska Polskiego, AK, działacz organizacji Wolność i Niezawisłość oraz Armia Wyzwoleńcza. Po wojnie należał do PPS, po zjednoczeniu PPR w PZPR wykluczony z partii. W 1946 r. został aresztowany za kontakty ze Stanisławem Sojczyńskim, z którym prowadził rozmowy na temat współpracy WiN i KWP. Ostatecznie został uniewinniony od zarzutów. Pracował na kolei w Radomsku. W 1951 r. ponownie aresztowany i skazany na 10 lat więzienia. Zwolniony na mocy amnestii w 1956 r. Pochowany na starym cmentarzu w Radomsku. 24 stycznia – w Warszawie zmarł Feliks Przyłubski. luty – w MDK w Radomsku zaczął działać Klub Kolekcjonera. 13 marca – zmarła Karolina Klar, nauczycielka. Urodziła się 24 października 1892 r. w Radomsku. Od 1915 r. prowadziła prywatne przedszkole. Działała na polu niepodległościowym, należała do Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1937 r. była matką chrzestną sztandaru Związku Legionistów. W latach 30. przy przedszkolu działała prywatna koedukacyjna szkoła powszechna. W czasie okupacji prowadziła tajne nauczanie. W 1940 r. została na krótko aresztowana i osadzona w więzieniu w Częstochowie. Po wyjściu na wolność nadal kontynuowała działalność konspiracyjną. Po wojnie reaktywowała prywatne przedszkole, które działało do upaństwowienia w 1949 r. Wtedy została jego kierowniczką. Pochowana jest na starym cmentarzu w Radomsku. 22 maja – zmarł Zygmunt Chutkiewicz. Urodził się w 1917 r. koło Taszkientu, po I wojnie światowej rodzina osiadła w Gdańsku a potem w Bydgoszczy, gdzie Zygmunt ukończył szkołę średnią, działał też w harcerstwie. Brał udział w kampanii wrześniowej, po krótkotrwałym aresztowaniu przez Niemców osiadł w Radomsku u rodziny. W czasie wojny pracował w zakładach Thoneta. Należał do konspiracji, najpierw w Narodowej Organizacji Wojskowej – AK, a następnie od 1943 r. w Narodowych Siłach Zbrojnych. Po wojnie aresztowany kilka razy, w 1949 r. skazany na 10 lat więzienia, zwolniony warunkowo w 1955 r. Po wyjściu na wolność pracował jako księgowy w Radomsku. 1 października – Delegacja XV Błękitnego Szczepu uczestniczyła w uroczystości odsłonięcia pomnika „Małego Powstańca” w Warszawie.

1984  

28 kwietnia – zmarł ks. Kazimierz Lubas. Od 1970 r. był proboszczem parafii św. Lamberta w Radomsku i dziekanem dekanatu radomszczańskiego. Sprzyjał ruchowi solidarnościowemu w Radomsku. W 1981 r. poświęcił siedzibę miejscowego Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność”. Pochowany jest na nowym cmentarzu. 19 maja – zainaugurowano w muzeum Dzień Prasy Partyjnej w woj. piotrkowskim.

1985  

Marzec – powstało koło Przyjaźni Polsko-Wegierskiej, siedziba w MDK

1986  

17 czerwca – powstało Koło Numizmatyczne przy Radomszczańskiej Spółdzielni Mieszkaniowej z przynależnością do Oddziału im. Władysława Terleckiego PTAiN w Częstochowie. 9 października 1990 r. wydano pierwszy numer „Radomszczańskiego Numizmatyka”. Ukazało się 6 numerów. Od 2 stycznia 1992 r. Koło nosi imię Leszka Czarnego. 1 stycznia 1996 r. Koło prze-kształcono w Oddział PTN im. Leszka Czarnego.

1987  

29 września – zmarł ks. Karol Kościów. Urodził się 20 maja 1911 r. w Świętosławiu w woj. stanisławowskim. W 1931 r. wstąpił do seminarium duchownego w Wilnie. Pod koniec studiów przełożeni nie wyrazili zgody, by złożył święcenia kapłańskie, nie byli przekonani o jego powołaniu ka-płańskim. W 1938 r. wstąpił jednak do częstochowskiego seminarium duchownego w Krakowie i w roku następnym otrzymał święcenia. W 1941 r. został aresztowany i trafił do Dachau, gdzie przebywał do wyzwolenia. W 1957 r. został pierwszym proboszczem nowo utworzonej parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Radomsku. Rozpoczął budowę kościoła, którą władze komunistyczne wstrzymały. W 1977 r. ks. Kościów zagroził prowadzeniem głodówki i wówczas udało się otrzymać zgodę na budowę. Został pochowany w krypcie przy wejściu do kościoła, który wybudował. Jedna z ulic nosi jego imię.

1988  

20 marca – zmarł w Warszawie Antoni Pajdak, adwokat, działacz niepodległościowy, w latach 1928-1930 burmistrz miasta Radomska. Patrz. 7 grudnia 1874 r. 25 lipca – zmarł Czesław Kałkusiński ps. „Czechura”, autor słów piosenki „Jędrusiowa dola” – zob. 20 marca 1912 r. 31 sierpnia – zmarła Zenobia Pieluchowska, nauczycielka, członek AK. Ur. 25 IX 1906 w Radomsku jako c. Józefa i Augustyny Wojakowskich. W rodzinnym mieście ukończyła szkołę powszechną, a następnie prywatne gimnazjum żeńskie Jadwigi Chomicz. W 1928 wyszła za Franciszka Pieluchowskiego, który zm. nagle w 1935. Z małżeństwa tego pozostało dwoje dzieci: syn Bohdan i córka Gizella. Po śmierci męża podjęła pracę w Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet. Tam została skierowana na trzymiesięczny kurs pedagogiczny dla kierowniczek przedszkoli w Warszawie. Po ukończeniu kursu zorganizowała w Radomsku przedszkole, które funkcjonowało do IX 1939. Kierowała nim od 1 IX 1938 do 1 VII 1939. Na początku 1939 powstał przy ZPOK Oddział Przysposobienia Wojskowego Kobiet, do którego wstąpiła wraz ze swoją siostrą Sabiną Wojakowską. Po utworzeniu w Radomsku oddziału Rady Głównej Opiekuńczej, w jego ramach zaczęła zajmować się sekcją opieki nad dziećmi i jednocześnie pracować w biurze komitetu jako sekretarka. Jej praca z dziećmi doprowadziła z czasem do powstania ochronki z siedzibą w zniszczonym budynku szkoły na ul. Bugaj. W czasie wakacji w 1944 zorganizowała i prowadziła półkolonie w cegielni Szwedowskich dla ok. 100 dzieci. Działalność w RGO zakończyła się wraz z końcem okupacji niemieckiej. Włączyła się też wraz z siostrą Sabiną w konspirację. Po zaprzysiężeniu w lokalu na ul. Stodolnej jako członka AK przyjęła ps. Lilijka, a jej siostra Sabina ps. Figa. W działalności konspiracyjnej pomagały jej również dzieci: Bohdan, należący do Szarych Szeregów i Gizella. Po wkroczeniu do miasta oddziałów radzieckich została na krótko aresztowana. Po zwolnieniu postanowiła wyjechać na Ziemie Odzyskane. Do Opola jednak nie dotarła, gdyż w pociągu okradziono ją z pieniędzy i dokumentów. W V 1945 wróciła do rodzinnego miasta i zajęła się organizowaniem od podstaw przedszkola na ul. Dobryszyckiej (dziś: Sierakowskiego). Dla swoich podopiecznych organizowała kolonie letnie w Łopusznej k. Nowego Targu oraz w Wielisławie k. Polanicy w Kotlinie Kłodzkiej. Pomimo ponawianych propozycji nie zdecydowała się wstąpić do PZPR. W 1954 wyjechała do Gdańska, gdzie mieszkała już jej córka. Tam, począwszy od 1 IX 1955, nadal pracowała jako kierowniczka przedszkoli (nr 3 i nr 21). Na emeryturę odeszła w 1961. Zm. 31 VIII 1988 w Gdańsku, gdzie jest pochowana na cmentarzu Srebrzysko. Przed śmiercią spisała swoje wspomnienia, które drukiem ukazały się w 2018 w t. XIV „Zeszytów Radomszczańskich”. – w Berlinie zmarł Josef Kiefel, honorowy Obywatel Radomska. Był jednym z 5 niemieckich antyfaszystów, którzy jako członkowie Komitetu Narodowego „Wolne Niemcy” 23 sierpnia 1944 r. zostali zrzuceni na spadochronach w lesie pod Kotfinem. Stąd mieli przedostać się do Niemiec i tam tworzyć ruch oporu, dwóch jednak zginęło. Pozostali po upadku Hitlera włączyli się w odbudowę demokratycznych Niemiec. Zmarły często bywał w Radomsku – pisał „Tygodnik Piotrkowski” w 1988 r., nr 12. 3 października – w Radomsku urodziły się trojaczki, poprzednio taki przypadek miał miejsce 23 lata wcześniej. Mama maluchów otrzymała od ZOZ 120 sztuk majtkopieluch jako prezent od pracowników służby zdrowia. O prezencie dla dzieci myślała również KWB Bełchatów, gdzie pracował ich tata.

1989  

10 listopada – ukazał się 1 numer „Obywatelskiej”, wydawanej przez Komitet Obywatelski „Solidarność” w Radomsku. Dochód przeznaczany był na Fundusz Pomocy Socjalnej Komitetu Obywatelskiego. Cena zmieniała się w następnych wydaniach i wynosiła od 100 do 500 zł. Redakcja mieściła się w Radomsku przy ul. Kościuszki 7. Gazeta miała 8 stron, nakład wynosił 500-700 egz.

1990  

19 sierpnia na murze kościoła św. Lamberta wmurowano tablicę poświęconą S. Sojczyńskiemu. W uroczystości wziął udział Andrzej Wielowieyski, dawny podkomendny Sojczyńskiego a wówczas wicemarszałek senatu oraz I prezes Sądu Najwyższego Adam Strzembosz.

1991  

30 stycznia – ukazał się pierwszy numer gazety „Wiadomości Radomszczańskie”. Jej wydawcą była Rada Miejska w Radomsku. Gazeta miała format zeszytowy, a od nr 4 A 3 i wykazywała się w nakładzie 500 egz. i objętości 8 stron. Drukowano w Zakładach Małej Poligrafii w Radomsku przy ul. Klonowej 7. Pierwszy numer wyszedł 30 stycznia a ostatni 13 września 1991 r. Gazeta kosztowała 500 zł. 11 września – zmarł Jerzy Jasiński, zastępca dowódcy KWP. Był aresztowany w 1947 r. i skazany na śmierć, jednak wyrok zamieniono na 15 lat więzienia. Z więzienia wyszedł w 1957 r. i zamieszkał we Włoszczowie i tam jest pochowany. Od grudnia 1990 r. był prezesem Ogólnokrajowego Związku Byłych Żołnierzy KWP.

1992  

30 czerwca zaczęła ukazywać się „Gazeta Radomszczańska”. 14 października – Sąd Wojewódzki w Łodzi unieważnia wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego z 17 grudnia 1946 roku uznając działalność „Warszyca” a tym samym KWP za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

1993  

22 września – zmarł w Poznaniu prof. Florian Budniak, leśniczy, żołnierz AK Obwód Radomsko. Urodził się 17 kwietnia 1910 r. w Boroszewie na Opolszczyźnie. Maturę uzyskał w poznańskim gimnazjum im. Bergera, następnie zdobył tytuł inżyniera studiując na Wydziale Rolniczo-Leśniczym Uniwersytetu w Poznaniu. Do wybuchu wojny pracował jako wykładowca w Państwowej Szkole Leśniczych w Margoninie. Podczas wojny obronnej walczył pod Grudziądzem, Kutnem i Łowiczem jako żołnierz 8 Pułku Artylerii Ciężkiej. W trakcie przeprawy przez Bzurę dostał się do niewoli, z której został następnie szczęśliwie zwolniony. Przedostał się do Generalnego Gubernatorstwa, gdzie podjął pracę jako leśniczy w Kobielach Wielkich. Niemal natychmiastowo włączył się w konspirację pod pseudonimem „Borsuk”. Pierwotnie zajmował się sprawami kwatermistrzowskimi, lecz 28 października 1943 r. podczas rewizji leśniczówki Niemcy aresztowali jego żonę, która trafiła do obozu. Poszukiwany przez okupanta wstąpił do partyzantki pod pseudonimem „Andrzej”. Był zastępcą dowódcy I batalionu 74 pp AK i jednocześnie dowódcą kompanii. Po wojnie był szykanowany i więziony przez nowe władze.

1994  

17 lutego – wyszedł pierwszy numer gazety „Przemiany Radomszczańskie”. Na początku 1994 r. wydano numer „0”, ale ten nie jest znany. Pierwszy numer ukazał się z datą 17 lutego tego roku. W kręgu zainteresowania redakcji pozostawało Radomsko i region radomszczański, ale też miejscowości związane emocjonalnie z tym historycznym zakątkiem piotrkowskiego regionu. Gazeta miała format A3 i 12 stron. W kolorze była pierwsza i ostatnia strona. Pod koniec 1995 r. na pierwszej stronie dominujący kolor czerwony zastąpił zielony. Od lutego 1995 r. pismo było dwutygodnikiem. Gazeta kosztowała 3,5 tys., potem 4 tys. zł, a po denominacji 40 i 50 gr. Ostatni numer 25/26 (78/79) 27 czerwca 1996 r. Wydawcą była Oficyna Wydawnicza „Kanwa „90”, a siedziba redakcji znajdowała się na ul. Piłsudskiego 20. 16 marca – zmarł niespodziewanie ks. Antoni Turlej, proboszcz parafii św. Maksymiliana. Najpierw był od 1976 r. wikariuszem w parafii św. Lamberta, od 1982 r. powierzono mu prowadzenie wikariatu terenowego, z czasem przemianowanego na samodzielną parafię. Ks. Turlej zajął się budową kościoła, ukończonego w 1993 r. Jego imieniem nazwano ulicę, przy której znajduje się kościół św. Maksymiliana. Pochowany jest w bocznej kaplicy kościoła. 25 kwietnia – otworzono pierwszą w Radomsku wystawę poświęconą Zbrodni Katyńskiej „Katyń 1940”. Przygotowała ją w PSP nr 4 Elżbieta Mikołajczuk z pomocą członków Stowarzyszenia Rodzina Katyńska Ziemi Piotrkowskiej i nauczycieli szkoły. październik – zaczęła się ukazywać gazeta „Komu i Czemu”, której wydawcą był Maciej Ziembiński. Początkowo gazeta obejmowała teren ówczesnego rejonu w Koniecpolu. Najpierw na terenie gminy Dąbrowa Zielona, Gidle, Przyrów i Żytno. Od 1995 r. dodatkowo też Irządze, Koniecpol, Lelów, Moskorzew, Przyrów, Radków, Secemin, Szczekociny. Gazeta obejmowała ówczesny urząd rejonowy w Koniecpolu. Potem stała się tygodnikiem radomszczańskim. Ukazywała się do 2012 r.

1995  

22 maja – w 55. Rocznicę Zbrodni Katyńskiej na starym cmentarzu w Radomsku odsłonięto tablice epitafijne z nazwiskami 83 zamordowanych przez BKWD polskich oficerów i policjantów związanych z Radomskiem. 14 września 2002 r. odsłonięto kolejnych 30 tabliczek.

1996  

6 października – W toku uroczystej mszy św. na cmentarzu w Radomsku zostaje odsłonięty i poświęcony symboliczny Grób Poległych i Zamordowanych Żołnierzy KWP oraz Komendanta „Warszyca”.

1997  

12 czerwca – zaczyna się ukazywać „Co Nowego. Tygodniowy Kurier Regionalny” obejmował Radomsko, Kamieńsk i Przedbórz. Pierwszy numer ukazał się 12 czerwca 1997 r. w nakładzie 5 tys. egz. Obecnie od lat gazeta jest dodatkiem lokalnym do „Dziennika Łódzkiego”. 1-4 październik – Odbyły się w mieście obchody z okazji 700-lecia sprowadzenia zakonu Franciszkanów do Radomska. Uroczystości rozpoczęła msza św. w intencji zmarłych ojców zakonników. Po niej na ulicach miasta pojawiło się wiele strojnych postaci odgrywających rolę możnowładztwa Wielkopolski i Małopolski, które w latach 1382 i 1384 debatowało w klaszto-rze nad losem opustoszałego tronu polskiego. Następnie młodzież z Zespołu Szkół Ekonomicznych i Drzewnych wystawiła na dziedzińcu klasztornym spektakl obrazujący wspomniane zjazdy. Pierwszy dzień obchodów przyniósł także otwarcie wystawy pt. „Motywy religijne w radomszczańskiej sztuce ludowej” w Muzeum Regionalnym. W kolejnych odbył się m.in. koncert organowy w wykonaniu prof. Leszka Wernera z Akademii Muzycznej w Krakowie, wykład dr Symeona Barcika pt. „Franciszkanie w Radomsku 1918-1996” oraz recytacja wierszy przez grupę literacką „Ponad”. Uroczystości zakończono sumą odprawioną przez ks. abp Stanisława Nowaka oraz odsłonięciem i poświęceniem tablicy pamiątkowej ufundowanej przez radomszczan.

1999  

3 lutego – zmarł Kazimierz Jędrzejczyk, żołnierz AK, nauczyciel. Urodził się 5 października 1906 r. w Radomsku. W 1939 r. został zmobilizowany, pieszo wrócił z Kowla do Radomska. Wstąpił do AK, po wojnie był cenionym nauczycielem matematyki i fizyki w radomszczańskich szkołach średnich. Wielokrotnie odznaczany. Pochowany został w Radomsku. 18 grudnia – na prośbę arcybiskupa częstochowskiego Stanisława Nowaka Stolica Apostolska wydała dokument ogłaszający św. Jadwigę Andegaweńską patronką Radomska. Kościół św. Lamberta podniesiono do godności kolegiaty.

 
Skip to content